Det gikk mot jul også på Kongsberg. Peter hadde en slags tentamen rett før jul, og da den var over pakket han og dro hjem til Narvik for å feire jul der. Han hadde bare én koffert med seg da han dro, og faren fulgte ham på stasjonen. Toget kom, og faren rakte ham hånden. – Jeg kommer tilbake, sa Peter. – Over jul, det er jo så fint å bo hos deg. Faren smilte og ønsket ham god reise. Du kommer tilbake etter jul, tenkte han. Men du kommer ikke til å bli så lenge. Det vet jeg.

Det ble jul. Bjørn Hansen feiret jula i all stillhet, helt alene, bare avbrutt av middag hos Berit og Herman Busk 2. juledag, som vanlig. I begynnelsen av januar vendte Peter tilbake, og midt i samme måned dro Bjørn Hansen til Vilnius.

Hvor ligger Vilnius? Vilnius ligger et eller annet sted i Europa, det er umulig å angi det mer eksakt. Man tar toget fra Kongsberg til Oslo, flyr fra Fornebu til Kastrup i København, og etter en times venting i transitthallen går man ombord i flyet med destinasjon Vilnius. Etter en flytur på en time og tjue minutter lander man så på flyplassen i Litauens hovedstad. Da er man 20 mil fra Minsk, hvis man drar i østlig retning. Til Riga er det 30 mil, i nordvestlig retning. Til Warszawa er det 40 mil, sørover. Til St. Petersburg er det 65 mil, til Moskva 90 mil, og til Berlin 85 mil. Midtveis mellom Berlin og Moskva, inne i Europa et sted. Til den baltiske kyst, til Litauens viktigste havneby Klaipeda, og til badestedene, er det 25 mil.

Bjørn Hansen befant seg altså i Vilnius. Han sto og stirret ut av vinduet fra sitt rom i 18. etasje på det typisk sovjetrussiske hotell Litauen og ned på byen på den andre siden av elva Neris. En gammel ærverdig by. I Europa. En borg kneiste på toppen av en høyde, sammen med Gediminas tårn, og under den lå byen med sine kirker, bygninger, tårn og murer. Bjørn Hansen ble grepet av synet fra vinduet og bestemte seg straks for å gå ut. Snart etter gikk han over en steinbru og til den andre sida av elva der denne gamle byen lå. En by med skjelett fra 1300-tallet. Århundregammelt oppholdssted for litauere, polakker, hviterussere og jøder. Nå litauisk befolkning, med en stor russisk minoritet. En by med trange gater, brulagt, og med sin lukt av koks. Røyken som steig opp, og la seg over byen. Lukt av koks og harsk matolje. Bjørn Hansen som hastet gjennom gatene i sine vestlige, etter norske forhold nokså kjedelige klær. Alle så på ham. De sto inne i trange portrom og så på ham. I sine slitte, gammeldagse klær. Med sine bylter under armen. Bøyde og krokryggede. Men de så på ham med et blikk som lyste av nyfikenhet. Han var en utsending fra Amerika. Kål og poteter. Ruller av tøystoffer i butikker inne i gatas murer. En mann som trekker ei kjerre full av tomme melkeflasker. Det skrangler. Bjørn Hansen hastet av sted, i grunnen litt ubehagelig til mote. Den gamle byport, fra 1500-tallet. St. Kasimir-kirken. En teaterbygning fra 1700-tallet. Erkebiskopenes palass. Det nye Rådhuset, fra 1700-tallet. Universitetet fra 1500-tallet, med Johannes-kirken. Gedimina-torget med selveste katedralen og det frittstående klokketårnet. Ding dong.

Det var kaldt og han hutret. Det var midt på vinteren. Folk hastet gjennom de trange gatene. Med ett begynte det å snø. Det var en slik dunkel dag i Vilnius, og med ett begynte det å snø. Ja, i denne byen fikk Bjørn Hansen se at det snødde, på sentraleuropeisk fasong. Snøen lavet tung og våt nedover Vilnius som for lenge siden ble kalt for Litauens Jerusalem, og som i mellomkrigstida var en polsk provinsby. Store hvite snøflak i lufta, som dalte til bakken og ble sugd opp av jorda og fordunstet. Mellom de barokke bygningene og over de snirklede trange gatene lavet snøen ned i tunge hvite flak og ned på menneskenes tykke skuldre og i menneskenes hår, som ble våte. Med ett var gatene fulle av skolebarn, som forsøkte å fange snøfillene i lufta. De kom plutselig ut på gata fra trange og smale åpninger i husrekkene, i skoleuniformer og med bøker i fatle, som de skyndte seg å kvitte seg med ved å legge dem på gesimser, nisjer i murene, på trapper, og så løp de midt ut i gata for å fange snøen med sine ivrige hender. De klappet i hendene idet de fanget snøen i lufta, i et raskt tempo, i det fåfengte håp om å fange nok snøfiller til å lage en snøball. Bjørn Hansen hastet videre gjennom byen og så dette forunderlige, plutselige skuespill som så spontant utspilte seg foran hans øyne. Han kom atter til den gamle steinbrua over elva Neris og til sitt tilbaketrukne hotell Litauen som tronet på den andre sida.

Han ristet snøen av håret, som vann, i det han trådte inn i resepsjonen på hotell Litauen. Resepsjonen var djup og mørk, i en pompøs 1960-talls stil. Tjukke tepper på golvet, dunkel belysning, og helt i enden blinket det i små lys fra en lang resepsjonsdisk. Foran den sto et selskap som hilste gemyttlig, med omfavnelser og overdrevne armbevegelser, på et annet selskap. Bjørn Hansen skyndte seg dit bort, for han kjente dem som utgjorde det ene selskapet. For det var det selskapet også han hørte til, og som nå sto og hilste på sine litauiske verter. Bjørn Hansen var nemlig i Vilnius som medlem av en delegasjon. Han var blitt plukket ut til en norsk delegasjon av kommunale tjenestemenn som skulle til Litauen for å lære litauerne demokrati. Og nå var de her, og sto og hilste på dem som skulle læres opp. De skulle ha drøftinger og samtaler med litauere som var utsett til å fylle opp viktige stillinger i den lokale forvaltningen i denne tidligere sovjetrepublikken som nå hadde erklært seg som selvstendig. Meningen var at nordmennene skulle gi litauerne noen gode råd om hvordan lokaldemokratiet kan fungere på en fornuftig måte, slik at lokalbefolkningen både blir styrt og selv tar del i styret. I en slik delegasjon var det ikke unaturlig at det var med en norsk kemner, og heller ikke at denne norske kemneren var Bjørn Hansen, fordi han hadde jo vært det i snart 20 år, og i den tida hadde han også hatt flere tillitsverv innenfor Norske by- og herredkassereres forbund.

Konferansen begynte umiddelbart etter denne presentasjonen i vestibylen, og fant sted på selve hotellet der nordmennene var innkvartert. Deretter fulgte ytterligere tre dager med møter, avbrutt av sightseeinger i Vilnius og en dagstur rundt i Litauen. Siste kvelden var det en høytidelig middag, før den norske delegasjonen returnerte til Oslo. Om selve konferansen hadde Bjørn Hansen lite å si. Han var nok noe indisponert, både p.g.a. rikelig selskapelighet om kveldene, og av egne tanker. Men han merket seg, alt fra første stund av, at det hvilte noe eiendommelig over dette møtet mellom norske og litauiske kommuneforvaltere. Nordmennene ble dyrket. Mer dyrket enn han egentlig satte pris på, for det de ble dyrket for var ikke deres egne personligheter, men deres ettertraktelsesverdige tilhørighet.

Litauerne drømte at de befant seg i Bjørn Hansens sko. De så på hans sko som ytterst elegante, og unnlot ikke å peke på dem. Og dermed syntes Bjørn Hansen det var underlig å befinne seg i sine egne sko. Også hans klokke hadde noe forjettende ved seg. De så på bæreren av den som en som uttrykte en selvfølgelig overlegenhet. Rett som det var ble han spurt om hvor mye klokka var, enda litauerne hadde klokke sjøl. Da strakte Bjørn Hansen armen fram, så på sitt armbåndsur, og sa den tid urskiva viste, på tysk. Men litauerne hørte ikke etter, de bare så, fjetret, på det som åpenbarte seg på Bjørn Hansens håndledd idet han rykket skjorteermet tilbake slik at uret kom til syne, en naturlig bevegelse han hadde gjort tusenvis av ganger, uten at det tidligere hadde vakt noen som helst oppstandelse. Og dette var ikke uvitende mennesker fra det litauiske folkedjupet, direkte etterkommere av umælende livegne bønder. Dette var mennesker med høy utdannelse, som var blitt pekt ut til å bli lokale ledere i det nye Litauen. De representerte det nye Litauens ryggmarg. Og Bjørn Hansen var ikke alene om å bli utsatt for deres grenseløse beundring fordi han gikk omkring i sine egne klær. Hele den norske delegasjonen ble utsatt for det samme. Og da den besto av nokså nøkterne, mange vil si nokså grå, norske kommunepamper, hvorav få, om noen, kunne sies å være noen elegantier i klesveien, var det ikke underlig at stemningen i den norske delegasjonen ble nokså opprømt, ja det var ikke til å unngå at mange ble svært smigret. For Bjørn Hansen, imidlertid, førte det til at han forsto at den plan han var kommet til Litauen for å sette ut i livet ikke kunne mislykkes.

Derfor forlot han hotellet alt før frokost den annen dag, og praiet en drosje. Han var spent, men rolig. Han ba drosja kjøre til det største sykehuset i Vilnius. Problemet var å finne den rette mannen, fant han ham ville alt gå av seg sjøl. Dr. Schiøtz hadde gitt ham noen gode råd med hensyn til hvordan han skulle gå fram, hva slags spesialist han skulle oppsøke og hvor høyt oppe i hierarkiet denne burde befinne seg, og da drosja stanset utafor et gigantisk sykehuskompleks, greide han, ved hjelp av en tysk-litauisk ordbok, å ta seg fram til dr. Lustinvas.

Han sa til dr. Lustinvas at hans ærend muligens ville forekomme doktoren noe merkverdig, men ba likevel om å få redegjøre i sin helhet for hvorfor han hadde oppsøkt ham. Dr. Lustinvas nikket, og bød ham på den måten å snakke. Han var en mann i 30-årsalderen kledd slik leger var overalt i verden, i hvit kittel. Bjørn Hansen framførte sitt ærend. Ikke en eneste gang mens Bjørn Hansen fortalte om hvilke tjenester han ønsket doktoren skulle utføre, viste han tegn til sinnsbevegelse. Han verken måpte eller hevet øyenbrynene. Selv om det må ha forekommet ham helt vanvittig, virket han helt uberørt, ja nokså likegyldig. Det var det samme for ham. Han lyttet, og da Bjørn Hansen var ferdig trakk han på skuldrene og sa at hvis det virkelig var slik at Herr Hansen ønsket dette, så kunne han ikke se at det forelå noen alvorlig hindring for at det ikke skulle kunne la seg gjøre. Men, la han til, en slik operasjon var naturligvis ikke gratis, men det var vel Herr Hansen klar over. Det eneste han lurte på var om Herr Hansen var klar over at han måtte ha honoraret i kontanter, så han håpet inderlig at Herr Hansen hadde innsett akkurat det da han forlot sitt hjemland for å dra hit, og på forhånd hadde tatt de nødvendige forholdsregler. Da Bjørn Hansen kunne bekrefte det, nikket dr. Lustinvas, og viste med det at han var tilfreds med sin nye pasient. Men da Bjørn Hansen nevnte summen han kunne tenke seg å betale, da kvakk dr. Lustinvas til. Hørte han riktig? Var det virkelig mulig? Tilbyr denne mannen fra Vesten ham 10 000 dollar? For knapt ingenting? Dr. Lustinvas gjentok summen: 10 000 dollar? I kontanter? Bjørn Hansen bekreftet det. Dr. Lustinvas reiste seg og rakte Bjørn Hansen hånden. Han var tydelig beveget, og selv om han prøvde å skjule det, greide han det ikke helt. Dr. Lustinvas hånd skalv.

Etter denne samtale, hvor Bjørn Hansen hadde betalt et forskudd på 1000 dollar, og de i ro og mak forberedte det videre forløp, kunne Bjørn Hansen vende tilbake til hotell Litauen og konferansen. Han kom tilbake i akkurat rett tid til lunsj. Ingen syntes det var noe rart at han hadde vært borte om formiddagen, for natta før hadde vært temmelig fuktig, og særlig de litauiske deltakerne hilste ham lystig velkommen da han omsider innfant seg. Han deltok deretter fullt ut på resten av konferansen, både på selve møtene, på sightseeingene, middagene og den øvrige selskapelighet, fullt oppsatt på å skjule at han hadde tankene sine et annet sted. Drakk med måte, men det lille han drakk utnyttet han på en overdådig beruset måte. Etter den høytidelige middagen i hotellets festsal siste kvelden fortsatte festlighetene i hotellets bar og det tilstøtende rom. Det var tid for forbrødring, og Bjørn Hansen lot seg gjerne forbrødre. Han ble invitert opp på en av litauernes hotellrom, for sammen med en rekke andre fortsette forbrødringen, noe han under normale omstendigheter ikke ville ha sagt nei til. Men nå sa han at han kom opp dit litt senere, han måtte trekke litt luft først. Det siste sa han med et skjevt smil og litt snøvlende stemme, som fikk de andre til å forstå at han faktisk trengte frisk luft nå. Så tok han på seg frakken, leverte nøkkelen i resepsjonen, slik som skikken er, og gikk ut i den seine januarkvelden. Da han visste han var ute av syne fra hotellet, rettet han ryggen og spaserte gjennom gatene, med faste, ledige skritt. Det snødde i kveld. Den samme snøen som sist. Tunge hvite snøflak over den sparsomt opplyste europeiske by Vilnius. Han nådde sykehuset, der dr. Lustinvas sto på trappa og tok imot ham.

Han ble ført inn i sykehuset og via baktrapper opp på et rom hvor det sto en seng. Det var hans rom, enerom. Dr. Lustinvas lot ham være alene mens han gjorde seg klar. Han kledde av seg, og hang klærne i et høyt skap i det spartanskt møblerte rommet. Han la seg så i sin seng. Etter en stund kom dr. Lustinvas inn, sammen med to sykepleiersker. Under dr. Lustinvas overoppsyn ble Bjørn Hansen bandasjert og gipset etter de medisinske regler som gjaldt for et tilfelle som dette.

Det vakte bekymring da Bjørn Hansen ikke viste seg neste morgen. Ikke ved frokosten, og han ble heller ikke sett da den norske delegasjonen samlet seg i resepsjonen til avreise til flyplassen. Hans koffert befant seg heller ikke blant den norske delegasjons bagasje, som sto oppsamlet i resepsjonen, overvåket av en garderobevakt. En forespørsel i resepsjonen ga til resultat at den nøkkel Bjørn Hansen hadde levert inn kvelden i forveien, ikke var blitt hentet igjen. Man låste seg inn på hans rom, og fant det tomt for ham, men ikke for hans eiendeler. Man ringte ut til flyplassen og etterlyste ham der for det tilfelles skyld at han, av en eller annen dunkel grunn, skulle ha dratt rett dit uten å ta bryet med å få med seg sin bagasje. Man begynte nå å bli alvorlig bekymret. Bussen ut til flyplassen sto alt og ventet, men ingen Bjørn Hansen var å oppspore. Så kom et meget oppskaket medlem av den litauske delegasjonen og trakk lederen for den norske delegasjon til side. Han kunne opplyse at han hadde fått beskjed fra Sykehuset om at Bjørn Hansen var innlagt der, etter en trafikkulykke, og operert for sine skader. Tilstanden var alvorlig, men ikke livstruende.

Hva nå? Flyet skulle snart gå, det var på høy tid å dra ut til flyplassen, men kunne de bare reise og la Bjørn Hansen ligge igjen på et litauisk sykehus, alvorlig skadet? Kanskje en eller to av dem måtte bli og støtte opp under ham? Den litauiske delegasjonslederen forsikret om at det ikke var nødvendig, for det første ville han ikke ha noen glede av det på lenge, og for det andre var han i de beste hender. I tilfelle noe skulle oppstå var ambassaden i Warszawa alt varslet. En ambassadesekretær ville besøke ham så snart tida var moden. Dette beroliget den norske delegasjonen såpass at den dro hjem i samlet tropp til fastsatt tid.

Bjørn Hansen ble liggende på sykehuset i Vilnius i flere uker. Han var dr. Lustinvas’ pasient, som ingen andre fikk nærme seg uten dr. Lustinvas’ tillatelse. Det hendte dr. Lustinvas besøkte ham sammen med andre leger, da sto de midt i rommet, og han hørte dr. Lustinvas snakke dempet til de andre. Ellers kunne dr. Lustinvas foreta visitt i følge med en flokk med sykepleiersker på rekke og rad, det var en hel liten prosesjon, og da var besøket hos utsendingen fra Vesten bare et ledd i en altomfattende visittrunde. En gang om dagen kom en sykepleierske og byttet bandasjer, og smurte ham grundig inn med salver. Det var to sykepleiersker som byttet på det, de samme som hadde bandasjert og gipset ham den første kvelden. De var unge og søte, og pleidde ham med all mulig omsorg. Det hendte de snakket til ham på litauisk og smilte til ham da de skjønte at han ikke forsto et ord. En gang imellom kom de begge to, ifølge med dr. Lustinvas, og da hørte han at de snakket om ham, seg i mellom, og de virket begge sorgfulle. Dr. Lustinvas kunne komme bort til senga hans og stå og se bekymret på ham. Eller han kunne sette seg ned ved siden av ham, og ta hånden hans for å høre på pulsslagene, og han lyttet med stetoskopet på hjertet hans. Hver dag ajourførte han kurvene på et diagram som hang på veggen over senga hans.

En dag ga dr. Lustinvas ham en sprøyte som gjorde ham behagelig døsig. Rett etter kom dr. Lustinvas tilbake, sammen med en herre som snakket norsk, hørte Bjørn Hansen, men dessverre var han så døsig at han ikke helt oppfattet hva denne sa, eller ville. Men etterpå fortalte dr. Lustinvas at det hadde vært en sekretær ved den norske ambassaden i Warszawa, og han pekte på det primitive nattbordet ved Bjørn Hansens seng, hvor det sto blomster og konfekt. Neste gang han kom var formodentlig Bjørn Hansen bedre, og da ville han ta med seg en bunke norske aviser og annet lesestoff.

Dr. Lustinvas behandlet ham med stor respekt, og med rutinert medisinsk sakkyndighet. Han fikk også en mistanke om at han ikke fikk ordinær sykehuskost, men ekstraforpleining, for maten var det ingenting å utsette på. Dr. Lustinvas vekslet mellom å gi ham oppmuntrende ord og å vise ham medfølelse. Den dagen han kom med meldingen om at det som hadde skjedd var ugjenkallelig, i den forstand at han nå måtte se i øynene at han måtte tilbringe resten av livet i rullestol, knuget han hendene hans mens han fortalte det. Han hadde satt seg ned like ved siden av Bjørn Hansen, ja han hadde flyttet stolen, som i forveien sto inntil senga, og satt den helt nøyaktig slik at han når han satte seg på den, satt øye til øye med sin pasient. Den dagen hadde han også med seg en prosesjon av sykepleiersker. De sto oppstilt langs veggen mens han ga Bjørn Hansen denne ugjenkallelige beskjeden, og de sto djupt alvorlig og stirret framfor seg, sterkt bedrøvet, også de to som hadde tatt i mot ham første kvelden, og som siden hadde byttet på å pleie ham. De sto der som et gresk klagekor i bakgrunnen, rett nok kledd i hvitt.

Han fikk besøk. Først av den litauiske delegasjonslederen, som var bosatt i Vilnius, og siden av sekretæren ved den norske ambassaden i Warszawa. Under begge disse besøkene var dr. Lustinvas til stede, og da litaueren var der grep han ofte ordet selv, og fortalte sin landsmann på deres felles språk noe, sannsynligvis, om ulykken og dens konsekvenser for hans norske pasient. Da ambassadesekretæren var der sa ikke dr. Lustinvas noe, men han var der hele tida, i bakgrunnen. Dette siste møtet gikk forøvrig greit unna, de snakket om løst og fast, og det var tydelig at ambassadesekretæren også kviet seg for å komme direkte inn på årsaken til at Bjørn Hansen befant seg på dette sykehuset i Vilnius.

Han var dr. Lustinvas’ egen pasient, som legen voktet nidkjært. Rett som det var kunne han dukke opp ved Bjørn Hansens seng, ofte aleine. Da satte han seg ned, og så på ham. Spurte om hvordan han hadde det, og om han hadde noe å utsette på behandlingen. Plutselig kunne han begynne å snakke om seg selv. Om at han var litauer og katolikk. Om de litauiske stepper, som hadde vært hans barndomstrakter. Om at han hatet russerne og kommunismen, men likevel hadde mye å takke dem for. Uten dem hadde han ikke vært lege, men en som slet på jorda. Uten dem hadde ikke Vilnius vært hovedstad i Litauen, men en by i Polen. I morgen er kanskje Vilnius atter en by i Polen. Det kommer an på tyskerne. Vi har vandret mye, og vi skal fortsatt vandre. Kanskje til Dnjeprs bredder igjen, hva vet jeg. Men hvis Tyskland skal ha tilbake Stettin og Breslau, Königsberg, Danzig og Memel, da vil Polen ha tilbake Vilnius, og vi må begi oss på vandring mot øst. Men jeg skal klare meg, la dr. Lustinvas til, for Gud står bak. Dette sa han til sin pasient. Denne merkverdige mannen fra det rike Vesten som lå rett ut på en seng, bandasjert og gipset etter alle kunstens regler. En mann til å gråte av, hvis man satte seg ned ved hans seng og tenkte over hva som hadde skjedd, og utifra pasientens egen synsvinkel. Men det tenkte ikke dr. Lustinvas på. Han var svært svevende når han kom inn på slike ting. Men han satt gjerne ved Bjørn Hansens seng. Bjørn Hansen tenkte at de to søte sykepleierskene må ha blitt innviet i dette, de var medvitersker. Men ellers trengte ingen andre å vite noe. Bare dr. Lustinvas og to mørkhårede skjønnheter i sykepleierdrakt.

Dr. Lustinvas satt ved senga til denne merkverdige mannen som må ha forandret legens liv. Det var kanskje derfor han kom så ofte, for å være i nærheten av denne mannen, som hadde gjort et helt nytt liv mulig for ham, en framtid han før Bjørn Hansen dukket opp ikke en gang hadde tort drømme om. 10 000 dollar hadde dalt ned fra himmelen og rett ned i dr. Lustinvas hatt. En rik mann som hadde fått en gal idé hadde dukket opp i hans liv. Denne bandasjerte og gipsede mannen fra Vesten var Guds gave til dr. Lustinvas, og slik behandlet legen også Bjørn Hansen. En gang må jo dr. Lustinvas skrifte, tenkte Bjørn Hansen, han gjør det sikkert ikke før jeg har reist, men vil han da omtale dette som en synd han har gjort seg skyldig i, eller som et mirakel som ufortjent hadde dukket opp på hans livsvei og velsignet ham?

Og de to søte små sykepleierskene behandlet Bjørn Hansen på samme måte. Med stor respekt, og mye omsorg. En dag trillet dr. Lustinvas inn en rullestol på Bjørn Hansens rom, tett fulgt av begge de to sykepleierskene. De to sykepleierskene hjalp Bjørn Hansen opp i den, og etter at dr. Lustinvas hadde instruert ham i bruken av den, samt i svevende ordelag gitt ham noen gode råd om hvordan en lam mann faktisk oppfører seg, både når han blir båret opp i en rullestol og når han siden sitter der, trillet de to sykepleierskene Bjørn Hansen ut i korridoren, og plasserte ham på en overbygd veranda. Bjørn Hansen kunne da konstatere at det var blitt vår i Litauen. Fuglene sang, og løvet spratt ut på trærne. Snart skulle han forlate sykehuset og Vilnius. Enda en uke tilbrakte han der, mest opptatt med å venne seg til å sitte i rullestol, han kjørte mye rundt i korridoren, eller satt på den overbygde verandaen, med et teppe over knærne. Mens han satt der kunne dr. Lustinvas dukke opp og sette seg ved siden av ham, og fortelle om hva det ville si å være født i Litauen. Han hadde med seg et slitt fotoalbum og viste ham bilder. Av sin far, kollektivbrukbonden. Av mora, en tjukk litauisk landsens kone. Av sine tre brødre og sin søster. Av søstera fikk han se en medaljong, for hun var død, hun døde da hun var 16 år og bildet av henne var derfor inne i en medaljong som dr. Lustinvas bar i en kjede om sin hals. Han fikk se bilder av dr. Lustinvas som barn, som ungdom, som student, og som nybakt lege. Av fru Lustinvas, og de to barna. Fotografert inne i en trang, overmøblert leilighet. Fru Lustinvas var også lege. Her på sykehuset. Synd De ikke har truffet henne, sa dr. Lustinvas. De to barna var 6 og 8 år. Alle bildene var typisk utstoppede, oppstilte. Man var hos fotografen, selv om fotografen var far (til barna), mann (til fru Lustinvas) eller sønn (til faren og mora). Selv interiørene virket utstoppede, med alle gjenstandene stablet opp på det gebrekkelige spisebordet, som familien Lustinvas satt rundt, bortsett fra dr. Lustinvas, som tok bildet. Dr. Lustinvas drømte om Pax Romana. En fred for litauerne innafor det nye tysk-romerske rikes murer. Som kunne stagge tysk ekspansjon langs den baltiske kyst og mot Oder-Neisse-grensen, og hvor polakker, litauere og hviterussere kunne leve i evig fred. Med russerne som barbarer på den andre sida av den nye romerske muren. Dr. Lustinvas’ barn satt ved bordet og stirret på ham. Fru Lustinvas stirret på ham. Dr. Lustinvas som ung student stirret på ham. Han hadde lagt handa om skulderen på en medstudent, og begge stirret uutgrunnelig på ham. Gamlemor Lustinvas stirret på sin sønn, som hadde kommet som nybakt lege tilbake til landsbygda med et fotografiapparat for å avbilde sin mor, og derigjennom stirret hun på ham, mannen fra vesten. Om hvilke familieforhold Bjørn Hansen hadde stilte dr. Lustinvas ingen spørsmål. Han kom fra den andre sida og hadde ingen historie. Han kom utenfra, rik og ukjent, til dr. Lustinvas og ba om en tjeneste, og slik hadde han forandret dr. Lustinvas’ liv og satt selv, av en eller annen uutgrunnelig grunn, i rullestol som krøpling. Dr. Lustinvas hadde ingen spørsmål å stille. Heller ikke om den rike verden han kom fra stilte dr. Lustinvas noen spørsmål.

Så ble Bjørn Hansen utskrevet. Han ble trillet inn på dr. Lustinvas’ kontor, hvor han fikk en rekke underskrevne og stemplede papirer som i detalj redegjorde for hans opphold på sykehuset i Vilnius. Deretter ble han kjørt til flyplassen. Han ble trillet inn i avgangshallen av de to mørkhårede sykepleierskene. De gikk side om side bak rullestolen, og holdt begge om håndtaket, mens de skjøv ham framover mot innsjekkingsluka. Da gikk den ene og sjekket ham inn, mens den andre sto bak rullestolen og ventet. Deretter trillet de ham videre mot passkontrollen og den internasjonale avgangshallen, stadig side om side, som to søstre, bak ham. Ved passkontrollen sto en flyvertinne fra SAS og ventet på ham. De to litauiske sykepleierskene overlot rullestolen til denne kvinnen, som nå skulle ha ansvaret for den videre transporten. Men før de overleverte ham til flyvertinnen så bøyde de seg ned, begge to, først den ene så den andre, og omfavnet ham mens de brast i gråt.

Det kom så uventet, både på den kjølige flyvertinnen fra SAS, som rykket litt tilbake, og på Bjørn Hansen, som nå sank sammen, og gruet for både å bli ført gjennom passkontrollen, og bortover de lange korridorene til flyet. Men også for det som videre måtte komme. Flyvertinnen grep imidlertid håndtaket på rullestolen og trillet ham gjennom passkontrollen, og gjennom en dør som så ble lukket, og da han satt med blikket vendt foran seg, og ikke kunne snu seg, så fikk han ikke se mer til de to sykepleierskene som sto side om side og så på at han forsvant inn gjennom den automatiske døra, og inn til sin egen verden, som de ikke en gang fikk et glimt av, før den ble lukket.

På flyet ble han plassert bakerst, ved siden av et enkelt sete som var reservert besetningen, der den samme flyvertinnen satte seg ned, ved siden av ham, mens hun med den ene hånden holdt et fast tak i rullestolens håndtak under oppstigningen. Han ristet på hodet da de kom med trillevognene med mat og drikke, det var forøvrig «hans» flyvertinne som sto for serveringen av drikke i denne delen av flyet. Han satt og så rett fram for seg, sammensunken, i djupe tanker. Han var på vei hjem. Han var så redd som han aldri hadde vært før, også for at denne redselen skulle bevirke at han begynte å skjelve over hele kroppen. Han var redd for at han ikke skulle klare å gjennomføre sitt prosjekt. Han satt oppe i lufta over Europa et sted. På innsida av en trang, langstrakt flykropp, helt bakerst. Han satt sammensunken, i en rullestol, og så dystert rett fram for seg. Da flyet gikk ned for landing satte flyvertinnen seg ned på det ledige setet ved siden av ham og holdt det samme faste taket i rullestolens håndtak. På Kastrup ble han overlevert til en annen flyvertinne for siste del av reisen, mellom København og Oslo. På Fornebu overtok personalet på en ambulanse fra Kongsberg Sykehus. De sto og ventet idet flyvertinnen trillet ham ut døra til den åpne foajeen som slår imot en med sine høye norske stemmer, idet man kommer ut av den internasjonale avgangshallen, rett etter tollen. To hvitkledde menn, som straks tok hånd om ham.

Det var blitt vår i Norge, men kjølig, merket han under den korte turen fra utgangsdøra til det sted ambulansen var parkert. Det var midt i april, og tirsdag i den stille uke, to dager før skjærtorsdag, for påsken kom seint i år. Han hadde vært borte i åtte uker. Ambulansen kjørte til Kongsberg, via Drammen og Hokksund. Hadde han ikke alltid likt norske landskaper, også landskapet langs Drammenselva, mellom Drammen og Hokksund, og det mellom Hokksund og Kongsberg, med sine flate jorder og bratte åser? De to hvitkledde mennene satt i forsetet og fortalte hverandre hva de skulle gjøre når de fikk fri i påsken, mens Bjørn Hansen satt bak, i sin rullestol, sammensunken, som før. Da de ankom Kongsberg Sykehus ble han båret ut i rullestolen og kjørt rett inn til dr. Schiøtz, som ventet ham.

Dr. Schiøtz tok imot ham på rutinert legevis. Vennlig og distansert. På kontoret var også en sykepleierske, som assisterte ham. Hun var bl.a. behjelpelig med å frakte Bjørn Hansen over fra rullestolen til undersøkelsesbenken. «Mine visne bein,» tenkte Bjørn Hansen, husk det. Men det var dr. Schiøtz som foretok undersøkelsen, sykepleiersken var aldri i direkte kontakt med Bjørn Hansens legeme. Etter undersøkelsen ble Bjørn Hansen kjørt opp til røntgen, og dr. Schiøtz ble med. Legen tok selv røntgenfotografiene, og han snudde Bjørn Hansen egenhendig over på magen, uten assistanse, og etterpå ble han igjen for å vente på de fremkalte bildene, mens Bjørn Hansen ble trillet tilbake til dr. Schiøtz kontor. Da var han alene med sykepleiersken, men de snakket ikke sammen. Han lå på senga med lukkede øyne, og et laken over seg, helt til dr. Schiøtz kom tilbake, med røntgenfotografiene i handa. Han så bekymret ut. Han vinket på sykepleiersken og sammen hjalp de Bjørn Hansen opp fra undersøkelsesbenken og tilbake i rullestolen. «Mine visne bein,» tenkte Bjørn Hansen. Dr. Schiøtz sendte sykepleiersken ut, under påskudd av å hente noen papirer, og for at de skulle være alene, noe sykepleiersken forsto.

Med bekymret mine, og med vennlig og lav stemme, breddfull av medfølelse, fortalte dr. Schiøtz at undersøkelsene han nettopp hadde foretatt fullt ut bekreftet den diagnosen som var gjort i Vilnius, og som Kongsberg Sykehus hadde fått en kopi av. Bjørn Hansen måtte derfor prøve å ta dette som en mann, for noe annet var ikke mulig. Dr. Schiøtz visste at det var vondt å måtte innstille seg på at alt håp var ute, men noe annet hadde han ikke å gjøre. Dr. Schiøtz hadde ikke noen problemer med å forstå at Bjørn Hansen nå ville synke inn i en tilstand av selvmedlidenhet, kanskje for måneder. Det var høyst menneskelig, men han håpet likevel at Bjørn Hansen etter hvert ville innse at livet både måtte og kunne gå videre, med ham som deltaker, i et samfunn som tross alt satset svært mange ressurser på at de handikappede skulle få et fullverdig liv.

Fortvilet forsøkte Bjørn Hansen å oppnå øyekontakt med legen. Han lette etter blikket der inne. Han satt selv med sine øyne vidt oppsperret og boret dem inn dr. Schiøtz’ øyne, i de evig fjerne øynene, som forble fjerne, og som ikke lot Bjørn Hansens øyekast nå inn til seg, idet han bare forflyttet blikket ettersom Bjørn Hansen søkte det. Han hørte den narkomane legen snakke om at samfunnet ville gjøre alt som sto i dets makt for å gi Bjørn Hansen et godt liv. Han visste at Bjørn Hansen hadde det tungt nå, sa han, men han skulle bare vite, i denne stund, at vi andre skulle gjøre alt som sto i vår makt for å hjelpe og støtte ham, og i det samme han sa det vendte han sitt blikk mot mannen i rullestolen, og så på ham med et fjernt, men vennlig blikk, som ikke røpet noe som helst av det de hadde sammen, og som det ikke hadde kostet dr. Schiøtz noe å befri ham fra. Bjørn Hansen stirret inn i den vennlige legens øyne, som besvarte dette blikk med den samme uforstyrrelige vennlighet. Det banket lett på døra, og sykepleiersken kom inn, og la en haug med papirer på legens skrivebord, som nå skulle utfylles. Det ble så gjort.

Han ble fraktet hjem til sin egen leilighet. Og plassert der. Han ble alene. Bjørn Hansen satt i rullestol i sin egen leilighet. Etter en stund ringte det på døra, og Bjørn Hansen trillet bort for å åpne. Det var ikke så enkelt. Først måtte han åpne låsen, på gløtt, før han selv måtte snu rullestolen og kjøre innover i leiligheten for at den som sto utafor skulle få plass til å åpne døra slik at hun kunne komme inn. Det var hjemmesykepleiersken. En hyggelig dame i 60-års alderen, som kom for å hjelpe ham.

Hun spurte om hva han ønsket seg til middag, og da han ikke kom på noe spesielt, smilte hun lurt og sa at da kjøpte hun noe hun syntes var godt. Hun kom tilbake med en pose full av matvarer, som han betalte for. Hun serverte ham laks med agurksalat. Mens han spiste gikk hun omkring i leiligheten og pyntet. Hun hadde kjøpt blomster og dekorasjoner. Gule påskekyllinger, som hun satte på bord og hyller. Ti gule tulipaner som hun satte i to blomstervaser, en på salongbordet, og en i vinduskarmen. Ved tallerkenen hans la hun en flammende gul serviett. Nå kunne påsken ringes inn, sa hun. Da han hadde spist tok hun tallerkenen, glasset og bestikket, og vasket det opp. Så gikk hun.

Han satt i rullestol i en nyvasket (Mari Ann) og ryddig og pyntet leilighet. Sønnen var ikke der, men han hadde etterlatt seg et brev. I det skrev han at han hadde funnet seg en annen hybel, da det var mest praktisk. Det hadde jo heller aldri vært meningen at han skulle bo hos ham lenger enn nødvendig, altså til han hadde skaffet seg en annen hybel. Nå hadde han fått seg en, i et boligområde litt utenfor bykjernen, i kjelleretasjen til en villa, der han hadde hybelleilighet med egen inngang. Han kom forøvrig og besøkte ham en dag i påsken, da han ikke skulle reise bort, men tvert om være hjemme og lese. Beste hilsen fra Peter.

© 2013 by Oktober forlag

Julen nærmede sig, også i Kongsberg. Peter havde en slags terminsprøve lige før jul, og da den var overstået pakkede han sine ting og tog hjem til Narvik for at fejre jul dér. Han havde kun én kuffert med, da han tog af sted og faderen fulgte ham til stationen. Toget kom, og faderen gav ham hånden. - Jeg kommer tilbage, sagde Peter.- Efter jul, det er jo godt at bo hos dig. Faderen smilede og ønskede ham god rejse. Du kommer tilbage efter jul, tænkte han. Men du bliver ikke længe. Det ved jeg.

Det blev jul. Bjørn Hansen fejrede julen i al stilhed, helt alene, kun afbrudt af middagen hos Berit og Herman Busk 2. juledag, som sædvanlig. I begyndelsen af januar vendte Peter tilbage, og midt i samme måned tog Bjørn Hansen til Vilnius.

Hvor ligger Vilnius? Vilnius ligger et eller andet sted i Europa, det er umuligt at sige det helt nøjagtigt. Man tager toget fra Kongsberg til Oslo, flyver fra Fornebu til Kastrup i København, og efter en times venten i transithallen går man om bord i flyet med destination Vilnius. Efter en flyvetur på en time og tyve minutter lander man på en flyveplads i Litauens hovedstad. Da er man 200 kilometer fra Minsk, hvis man rejser i østlig retning. Til Riga er der 300 kilometer, i nordvestlig retning. Til Warszawa er der 400 kilometer, mod syd. Til St. Petersborg er der 650 kilometer, til Moskva 900 kilometer, og til Berlin 850 kilometer. Midtvejs mellem Berlin og Moskva, et sted i Europa. Til den baltiske kyst, til Litauens vigtigste havneby Klaipeda, og til badestederne, er der 250 kilometer.

Bjørn Hansen befandt sig altså i Vilnius. Han stod og stirrede ud ad vinduet i sit værelse på 18. etage i det typiskesovjetrussiske hotel Litauen ned på byen på den anden side af floden Neris. En gammel ærværdig by. I Europa. En borg knejsede på toppen af et højdedrag, sammen med Gediminas tårn, og under den lå byen med sine kirker, bygninger, tårne og mure. Bjørn Hansen blev grebet af synet fra vinduet og besluttede sig til straks at gå en tur. Lidt efter gik han over en stenbro til den anden side af floden, hvor den gamle by lå. En by med skelet fra 1300-tallet. Århundredgammelt opholdssted for litauere, polakker, hviderussere og jøder. Nu litauisk befolkning, med en stor russisk minoritet. En by med smalle gader, brolagte, og med en lugt af koks. Røgen som steg op og lagde sig over byen. Lugten af koks og harsk madolie. Bjørn Hansen som hastede gennem gaderne i sit vestlige, efter norske forhold ganske kedelige tøj. Alle så på ham. De stod inde i de smalle portrum og så på ham. I deres slidte, gammeldags tøj. Med deres bylter under armen. Bøjede og krumryggede. Men de så på ham med et blik der lyste af nysgerrighed. Han var en udsending fra Amerika. Kål og kartofler. Ruller af stoffer i butikker gemt inde i gadens mure. En mand som trækker en vogn fyldt med tomme mælkeflasker. Det larmer. Bjørn Hansen skyndte sig af sted, i virkeligheden lidt ubehageligt til mode. Den gamle byport, fra 1500-tallet. St. Kasimir-kirken. En teaterbygning fra 1700-tallet. Ærkebiskoppens palads. Det nye Rådhus, fra 1700-tallet. Universitetet fra 1500-tallet, med Johannes-kirken. Gedimina-torvet med selveste katedralen og det fritstående klokketårn. Ding dong.

Det var koldt, og han skuttede sig. Det var midt om vinteren. Folk hastede gennem gaderne. Pludselig begyndte det at sne. Det var i sandhed en mørk dag i Vilnius, og Pludselig begyndte det at sne. Ja, i denne by oplevede Bjørn Hansen at det sneede, på centraleuropæisk vis. Sneen væltede tungt og vådt ned over Vilnius som for længe siden blev kaldt for Litauens Jerusalem, og som i mellernkrigstiden var en polsk provinsby. Store hvide snefnug i luften,som dalede ned på jorden og blev opsuget af jorden og forsvandt. Mellem de barokke bygninger og over de snirklede smalle gader væltede sneen ned som tunge hvide fnug og ned på menneskenes tykke skuldre og i menneskenes hår, som blev vådt. Pludselig var gaderne fyldt med skolebørn, som prøvede at fange snefnuggene i luften. De kom pludselig ud i gaderne fra smalle sammenklemte åbninger i husrækkerne, i skoleuniformer og med bøger i remme, som de skyndte sig at skille sig af med ved at lægge dem fra sig på gesimser, i nicher i murværket, på trapper, og så løb de midt ud på gaden for at fange sneen med deres ivrige hænder. De klappede i hænderne, når de fangede sneen i luften, hurtigt, i det forfængelige håb at de ville fange snefnug nok til at lave en snebold. Bjørn Hansen hastede videre gennem byen og så dette forunderlige, pludselige skuespil, som så spontant udspillede sig foran øjnene på ham. Han kom atter til den gamle stenbro over floden Neris og til sit tilbagetrukne hotel Litauen som tronede på den anden side.

Han rystede sneen af håret, som vand, da han trådte ind i receptionen på hotel Litauen. Receptionen var dyb og mørk, i en pompøs 1960'er-stil. Tykke tæpper på gulvene, dunkel belysning, og helt nede for enden blinkede små lys ved den lange receptionsdisk. Foran den stod et selskab som hilste gemytligt, med omfavnelser og overdrevne armbevægelser, på et andet selskab. Bjørn Hansen skyndte sig derhen, for han kendte dem som udgjorde det ene selskab. For det var det selskab han også hørte til og som nu stod og hilste på sine litauiske værter. Bjørn Hansen var nemlig i Vilnius som medlem af en delegation. Han var blevet valgt ud til en norsk delegation af kommunale tjenestemænd som skulle til Litauen for at lære litauerne demokrati. Og nu stod de her, og stod og hilste på dem som skulle oplæres. De skulle have drøftelser og samtaler med litauere som var udset til at indtage deres plads i vigtige stillinger i den lokale forvaltning i denne tidligere sovjetrepublik, som nu havde erklæret sig selvstændig. Meningen var at nordmændene skulle give litauerne nogle gode råd om hvordan det lokale demokrati kunne fungere på en fornuftig måde, sådan at lokalbefolkningen både bliver styret og selv tager del i styringen. I en sådan delegation var det ikke unaturligt at der var en norsk kæmner, og heller ikke at denne norske kæmner var Bjørn Hansen, for det havde han jo været i snart 20 år, og i den tid havde han også haft flere tillidshverv inden for Norske by- og herredskassereres forbund.

Konferencen begyndte umiddelbart efter denne præsentation i vestibulen og fandt sted på selve hotellet hvor nordmændene var indkvarteret. Derefter fulgte yderligere tre dage med møder, afbrudt af sightseeinger i Vilnius og en heldagstur rundt i Litauen. Sidste aften var der en højtidelig middag, før den norske delegation returnerede til Oslo. Om selve konferencen havde Bjørn Hansen ikke meget at sige. Han var nok en smule indisponeret, både på grund af den omfattende selskabelighed om aftnerne, og af egne tanker. Men han bemærkede, helt fra begyndelsen, at der hvilede noget ejendommeligt over dette møde mellem norske og litauiske kommunalt ansatte. Nordmændene blev dyrket. Mere dyrket end han egentlig brød sig om, for grunden til at de blev dyrket var ikke deres personlige egenskaber, men deres eftertragtelsesværdige tilhørsforhold.

Litauerne drømte, at de befandt sig i Bjørn Hansens sko. De betragtede hans sko som yderst elegante og undlod ikke at pege på dem. Og derfor syntes Bjørn Hansen, at det var underligt at befinde sig i sine egne sko. Også hans ur havde noget forjættende over sig. De så på den der bar det, som en der udtrykte selvfølgelig overlegenhed. Tit og ofte blev han spurgt om hvad klokken var, selvom litauerne selv gik med ur. Så rakte Bjørn Hansen armen frem, så på sit armbåndsur og meddelte det tidspunkt som urskiven viste, på tysk. Men litauerne hørte ikke efter, de bare så, tryllebundet, på det der dukkede op på Bjørn Hansens håndled i samme øjeblik han trak skjorteærmet lidt op, sådan at uret kom til syne, en naturlig bevægelse, som han havde gjort tusindvis af gange, uden at det tidligere på nogen som helst måde havde vakt opstandelse. Og dette var ikke uvidende mennesker fra det litauiske folkedyb, direkte efterkommere af umælende livegne bønder. Dette var mennesker med en højere uddannelse, som var blevet udpeget til at blive lokale ledere i det nye Litauen. De repræsenterede det nye Litauens rygmarv. Og Bjørn Hansen var ikke alene om at blive udsat for deres grænseløse beundring, fordi han gik rundt i det tøj han nu engang gjorde. Hele den norske delegation var udsat for det samme. Og da den bestod af ganske nøgterne, mange vil sige ganske grå, norske kommunale pampere, hvoraf få, om nogen, kunne siges at være elegantierer hvad påklædningen angik, var det ikke underligt at stemningen i den norske delegation blev noget eksalteret, ja, det var ikke til at undgå at mange følte sig meget smigret. For Bjørn Hansen førte det imidlertid til at han forstod at den plan han var kommet til Litauen for at sætte i værk, ikke kunne mislykkes.

Derfor forlod han hotellet lige før morgenmaden på andendagen og fik fat i en taxa. Han var anspændt, men rolig. Han bad taxaen om at køre ham til sygehuset i Vilnius. Problemet var at finde den rette mand, fandt han ham, ville det hele gå af sig selv. Dr. Schiøtz havde givet ham nogle gode råd med hensyn til hvordan han skulle gå frem, hvad slags specialist han skulle opsøge, og hvor højt op i hierarkiet denne burde befinde sig, og da taxaen standsede uden for et gigantisk sygehuskompleks lykkedes det ham, ved hjælp af en tysk-litauisk ordbog, at finde frem til dr. Lustinvas.

Han sagde til dr. Lustinvas at hans ærinde muligvis ville forekomme doktoren noget særpræget, men bad ham alligevel om at måtte få lov til i sin helhed at redegøre for hvorfor han havde opsøgt ham. Dr. Lustinvas nikkede og opfordrede ham på den måde til at snakke løs. Han var en mand i 30'rne, klædt som læger er det overalt i verden, i hvid kittel. Bjørn Hansen fremførte sit ærinde. Ikke på noget tidspunkt mens Bjørn Hansen fortalte om hvilket arbejde han ønskede doktoren skulle udføre, viste han tegn på sindsbevægelse. Han hverken måbede eller hævede øjenbrynene. Selvom det må have forekommet ham helt vanvittigt, virkede han helt uberørt, ja, nærmest ligeglad. For ham betød det ikke noget. Han lyttede, og da Bjørn Hansen var færdig, trak han på skulderen og sagde at hvis det virkelig var sådan Herr Hansen ønskede det, så kunne han ikke se at der var noget alvorligt til hinder for at det skulle kunne lade sig gøre. Men, tilføjede han, en sådan operation var naturligvis ikke gratis, men det var Herr Hansen vel klar over. Det eneste han tænkte på var, om Herr Hansen var klar over, at han måtte have honoraret udbetalt i kontanter, så han håbede inderligt at Herr Hansen havde taget det med i betragtning da han forlod sit hjemland for at tage hertil, og på forhånd havde taget de fornødne forholdsregler. Da Bjørn Hansen kunne bekræfte dette, nikkede dr. Lustinvas og viste dermed at han var tilfreds med sin patient. Men da Bjørn Hansen nævnte summen han forestillede sig at betale, da for dr. Lustinvas sammen. Hørte han rigtigt? Var det virkelig muligt? Tilbyder denne mand fra Vesten ham 10.000 dollars? For næsten ingenting? Dr. Lustinvas gentog summen: 10.000 dollars? I kontanter? Bjørn Hansen bekræftede det. Dr. Lustinvas rejste sig og rakte Bjørn Hansen hånden. Han var tydeligt bevæget, og selvom han prøvede at skjule det, lykkedes det ikke helt for ham. Dr. Lustinvas' hånd skælvede.

Efter denne samtale hvor Bjørn Hansen havde betalt et forskud på 1000 dollars, og de i ro og mag forberedte det videre forløb, kunne Bjørn Hansen vende tilbage til hotel Litauen og konferencen. Han kom lige tilbage til frokosten. Ingen syntes, at det var spor underligt, at han havde været væk om formiddagen, for natten før havde han været temmelig beruset, og især de litauiske deltagere hilste ham lystigt velkommen da han omsider indfandt sig. Han deltog derefter fuldt ud i resten af konferencen, både i selve møderne, i turene, i middagene og den øvrige selskabelighed, fuldt ud opsat på at skjule at han havde tankerne et andet sted. Drak med måde, men den smule han drak, udnyttede han på en overdådigt beruset måde. Efter den højtidelige middag i hotellets festsal den sidste aften fortsatte festlighederne i hotellets bar og det tilstødende lokale. Det var forbrødringens tid, og Bjørn Hansen lod sig gerne forbrødre. Han blev inviteret op på en af litauernes værelse for sammen med flere andre at fortsætte forbrødringen, noget han under normale omstændigheder ikke ville have sagt nej tak til. Men nu sagde han at han kom op lidt senere, han skulle lige trække lidt frisk luft. Det sidste sagde han med et skævt smil og en lidt snøvlende stemme som fik de andre til at forstå at han faktisk havde brug for frisk luft nu. Så tog han frakken på, afleverede nøglen i receptionen, sådan som man gør, og gik ud i den sene januaraften. Da han vidste at man ikke længere kunne se ham fra hotellet, rettede han ryggen og spadserede gennem gaderne med faste, smidige skridt. Det sneede i aften. Den samme sne som sidst. Tunge hvide snefnug over den sparsomt oplyste europæiske by Vilnius. Han nåede frem til sygehuset, hvor dr. Lustinvas stod på trappen og tog imod ham.

Han blev ført ind på sygehuset og via bagtrapper op på et værelse hvor der stod en seng. Det var hans værelse, eneværelse. Dr. Lustinvas lod ham være alene mens han gjorde sig klar. Han tog tøjet af og hængte det i et højt skab i det spartansk møblerede værelse. Han lagde sig på sengen. Lidt efter kom dr. Lustinvas ind, sammen med to sygeplejersker. Under dr. Lustinvas' overopsyn blev Bjørn Hansen bundet og gipset ind i bandager efter de medicinske retningslinjer, som gjaldt i tilfælde som dette.

Det vakte bekymring, da Bjørn Hansen ikke dukkede op næste morgen. Ikke ved morgenmaden, og han var heller ikke at se da den norske delegation samledes i receptionen for at tage af sted til lufthavnen. Hans kuffert befandt sig heller ikke sammen med den norske delegations bagage, som stod opstablet i receptionen, overvåget af garderobevagten. En forespørgsel i receptionen gav til resultat at den nøgle som Bjørn Hansen havde afleveret aftenen i forvejen, ikke var blevet hentet igen. Man låste sig ind på hans værelse og fandt det tomt hvad ham angik, men hans ejendele var der. Man ringede til lufthavnen og efterlyste ham der for det tilfældes skyld at han, af en eller anden uigennemskuelig grund, skulle være taget direkte derud uden at besvære sig med at tage sin bagage med. Man begyndte nu for alvor at blive bekymret. Bussen ud til lufthavnen stod allerede og ventede, men der var ingen Bjørn Hansen at se nogen steder. Så ankom et meget oprevet medlem af den litauiske delegation og trak lederen af den norske delegation til side. Han kunne oplyse, at han havde fået besked fra Sygehuset om at Bjørn Hansen var indlagt der efter en trafikulykke og var blevet opereret. Tilstanden var alvorlig, men ikke livstruende.

Hvad nu? Flyet afgik snart, det var på høje tid at tage ud til lufthavnen, men kunne de bare rejse og lade Bjørn Hansen ligge tilbage på et litauisk sygehus, alvorligt skadet? Måske skulle en eller to af dem blive og hjælpe ham? Den litauiske delegationsleder forsikrede at det var ikke nødvendigt, for det første ville han ikke have nogen glæde af det her og nu, og for det andet var han i de bedste hænder. Hvis der skete noget, var ambassaden i Warszawa orienteret. En ambassadesekretær ville besøge ham så snart tiden var moden. Dette beroligede den norske delegation så meget at den drog af sted i samlet trop til den fastsatte tid.

Bjørn Hansen blev liggende på sygehuset i Vilnius i flere uger. Han var dr. Lustinvas' patient, som ingen andre måtte nærme sig uden dr. Lustinvas' tilladelse. Det skete at dr. Lustinvas besøgte ham sammen med andre læger, så stod de midt i værelset, og han hørte dr. Lustinvas tale dæmpet til de andre. Ellers skete det at dr. Lustinvas dukkede op sammen med en flok sygeplejersker på rad og række, det var en hel lille procession, og da var besøget hos udsendingen fra Vesten bare et led i en mere omfattende stuegang. En gang om dagen kom en sygeplejerske og skiftede bandager og smurte ham grundigt ind med salver. Der var to sygeplejersker som skiftedes til det, de samme som havde bundet og gipset ham ind den første aften. De var unge og søde og plejede ham med al mulig omsorg. Det skete at de talte til ham på litauisk og smilede til ham når de indså at han ikke forstod et ord. En gang imellem kom de begge to, i følge med dr. Lustinvas, og så hørte han at de snakkede om ham, indbyrdes, og de virkede meget sørgmodige. Dr. Lustinvas kunne komme hen til sengen og stå og se bekymret på ham. Eller han kunne sætte sig ved siden af ham og tage hans hånd for at mærke pulsslagene, og han lyttede med stetoskop på hans hjerte. Hver dag ajourførte han kurverne på et diagram som hang på væggen over hans seng.

En dag gav dr. Lustinvas ham en indsprøjtning som gjorde ham behageligt døsig. Lige efter kom dr. Lustinvas tilbage sammen med en herre som talte norsk, kunne Bjørn Hansen høre, men desværre var han så døsig at han ikke helt opfattede hvad denne sagde eller ville. Men bagefter fortalte dr. Lustinvas at det havde været en sekretær fra den norske ambassade i Warszawa, og han pegede på det primitive natbord ved Bjørn Hansens seng hvor der stod blomster og konfekt. Næste gang han kom, havde BjørnHansen det sikkert bedre, og så ville han tage en bunke aviser og andet læsestof med.

Dr. Lustinvas behandlede ham med stor respekt og med rutineret medicinsk sagkyndighed. Han fik også en mistanke om at han ikke fik almindelig sygehuskost, men ekstraforplejning, for maden var der intet at udsætte på. Dr. Lustinvas vekslede mellem at tiltale ham med opmuntrende ord eller at vise medfølelse. Den dag han kom med meddelelsen om at det som var sket var uigenkaldeligt, i den forstand at han nu måtte se i øjnene at han måtte tilbringe resten af livet i kørestol, knyttede han hænderne mens han fortalte det. Han havde sat sig lige ved siden af Bjørn Hansen, ja, han havde flyttet stolen som i forvejen stod ind til sengen, og sat den helt præcis sådan at når han satte sig på den, kunne han se sin patient lige ind i øjnene. Den dag havde han også en procession af sygeplejersker med sig. De stod opstillet langs væggen mens han gav Bjørn Hansen denne uigenkaldelige besked, og de stod i dyb alvor og stirrede frem for sig, stærkt bedrøvede, også de to der havde taget imod ham den første aften og som siden havde skiftedes til at passe ham. De stod der som et græsk klagekor i baggrunden, dog klædt i hvidt.

Han fik besøg. Først af den litauiske delegationsleder, som var bosat i Vilnius, og siden af sekretæren ved den norske ambassade i Warszawa. Under begge disse besøg var dr. Lustinvas til stede, og da litaueren var der, tog han ofte selv ordet og fortalte sin landsmand noget på deres fælles sprog, sandsynligvis om ulykken og dens konsekvenser for hans norske patient. Da ambassadesekretæren var der, sagde dr. Lustinvas ikke noget, men var der hele tiden, i baggrunden. Dette sidste møde forløb i øvrigt fint, de snakkede om løst og fast, men det var tydeligt at ambassadesekretæren kviede sig ved direkte at komme ind på årsagen til at Bjørn Hansen befandt sig på dette sygehus i Vilnius.

Han var dr. Lustinvas' private patient, som lægen vogtede nidkært over. Pludselig kunne han finde på at dukke op ved Bjørn Hansens seng, ofte alene. Så satte han sig ned og så på ham. Spurgte om hvordan han havde det, og om han havde noget at udsætte på behandlingen. Pludselig kunne han begynde at tale om sig selv. Om at han var litauer og katolik. Om de litauiske stepper, som han var vokset op på. Om at han hadede russerne og kommunismen, men alligevel havde meget at takke dem for. Uden dem havde han ikke været læge, men en som arbejdede i landbruget. Uden dem havde Vilnius ikke været hovedstad i Litauen, men en by i Polen. I morgen er Vilnius måske igen en by i Polen. Det kommer an på tyskerne. Vi har vandret meget, og vi vil stadig komme til at vandre. Måske til Dnjeprs bredder igen, hvad ved jeg. Men hvis Tyskland skal have Stettin og Breslau, Konigsberg, Danzig og Memel tilbage, så vil Polen også have Vilnius tilbage, og så må vi begive os af sted mod øst. Men jeg skal nok klare mig, tilføjede dr. Lustinvas, for Gud er med os. Dette sagde han til sin patient. Denne mærkværdige mand fra det rige Vesten som lå udstrakt på sengen, bundet ind i bandager og gips efter alle kunstens regler. En mand som var til at græde over, hvis man satte sig ned ved hans seng og tænkte over hvad der var sket, og så det ud fra patientens synsvinkel. Men det tænkte dr. Lustinvas ikke på. Han var meget svævende, når han kom ind på disse ting. Men han sad gerne ved Bjørn Hansens seng. BjørnHansen tænkte at de to søde sygeplejersker måtte være blevet indviet i dette, de var medvidere. Men ellers behøvede ingen andre at vide noget. Bare dr. Lustinvas og to mørkhårede skønheder i sygeplejerskens klædedragt.

Dr. Lustinvas sad ved sengen hos denne mærkværdige mand som må have forandret lægens liv. Det var måske derfor han kom så tit, for at være i nærheden af denne mand som havde gjort et helt nyt liv muligt for ham, en fremtid som han, før Bjørn Hansen dukkede op, ikke engang havde turdet drømme om. 10.000 dollars var dalet ned fra himlen og lige ned i dr. Lustinvas' turban. En rig mand som havde fået en vanvittig ide, var dukket op i hans liv. Denne bandagerede og indgipsede mand fra Vesten var Guds gave til dr. Lustinvas, og sådan behandlede lægen også Bjørn Hansen. Engang måtte dr. Lustinvas jo skrifte, tænkte Bjørn Hansen, han gør det sikkert ikke før jeg er rejst, men vil han så omtale dette som en synd han er skyldig i, eller som et mirakel som ufortjent dukkede op på livets vej og velsignede ham?

Og de to små, søde sygeplejersker behandlede Bjørn Hansen på samme måde. Med stor respekt og megen omsorg. En dag trillede dr. Lustinvas en kørestol ind på Bjørn Hansens stue, tæt fulgt af begge sygeplejersker. De to sygeplejersker hjalp Bjørn Hansen op i den, og efter at dr. Lustinvas havde instrueret ham i brugen af den, samt i svævende vendinger givet ham nogle gode råd om hvordan en lam mand faktisk opfører sig, både når han bliver sat ned i en kørestol, og når han derefter sidder der, trillede de to sygeplejersker Bjørn Hansen ud i gangen og placerede ham på en overdækket veranda. Bjørn Hansen kunne da konstatere at det var blevet forår i Litauen. Fuglene sang, og træerne sprang ud. Snart kunne han forlade sygehuset og Vilnius. Endnu en uge tilbragte han der, mest optaget af at vænne sig til at sidde i kørestol, han kørte meget rundt på gangen, eller han sad på den overdækkede veranda med et tæppe over knæene. Når han sad der, skete det at dr. Lustinvas dukkede op og satte sig ved siden af ham og fortalte om hvad det ville sige at være født i Litauen. Han havde et slidt fotoalbum med sig og viste ham billeder. Af sin far, bonden fra kollektivbruget. Af rnoren, en tyk litauisk kone fra landet. Af sine tre brødre og sin søster. Søsteren så han i en medaljon, for hun var død, hun døde da hun var 16 år, og billedet af hende sad derfor inde i en medaljon som dr. Lustinvas bar i en kæde om halsen. Han så billedet af dr. Lustinvas som barn, som ung, som student, og som nybagt læge. Af fru Lustinvas, og de to børn. Fotograferet i en trang, overmøbleret lejlighed. Fru Lustinvas var også læge. Her på sygehuset. Synd De ikke har mødt hende, sagde dr. Lustinvas. De to børn var 6 og 8 år. Alle billederne var typisk opstyltede, arrangerede. Man var hos fotografen selvom fotografen var far (til børnene), mand (til fru Lustinvas) eller søn (til faren og moren). Selv interiørerne virkede opstyltede, med alle genstandene stablet op på det affældige spisebord som familien Lustinvas sad rundt om, bortset fra dr. Lustinvas som tog billedet. Dr. Lustinvas drømte om Pax Romana. En fred for litauerne inden for det tysk-romerske riges mure. Som kunne lægge en dæmper på tysk ekspansion langs den baltiske kyst og ved Oder-Neisse-grænsen, og hvor polakker, litauere og hviderussere kunne leve i evig fred. Med russerne som barbarer på den anden side af den nye romerske mur. Dr. Lustinvas' børn sad ved bordet og stirrede på ham. Far Lustinvas stirrede på ham. Dr. Lustinvas som ung studerende stirrede på ham. Han havde lagt armen om skulderen på en medstuderende, og begge stirrede uudgrundeligt på ham. Den gamle fru Lustinvas stirrede på sin søn, som var kommet tilbage til landsbyen som nybagt læge med et fotografiapparat for at afbilde sin mor, og på den måde kom hun også til at stirre på ham, manden fra Vesten. Hvilke familiemæssige forhold Bjørn Hansen havde, spurgte dr. Lustinvas ikke om. Han kom fra den anden side og havde ingen historie. Han kom udefra, rig og ukendt, til dr. Lustinvas og bad ham om en tjeneste, og på den måde havde han ændret dr. Lustinvas' liv og sad nu, af en eller anden uudgrundelig årsag, i kørestol som krøbling. Dr. Lustinvas havde ingen spørgsmål der skulle stilles. Heller ikke om den rige verden han kom fra, stillede dr. Lustinvas nogen spørgsmål.

Så blev Bjørn Hansen udskrevet. Han blev trillet ind på dr. Lustinvas' kontor, hvor han fik en række underskrevne og stemplede papirer, som i detaljer redegjorde for hans ophold på sygehuset i Vilnius. Derefter blev han kørt til lufthavnen. Han blev trillet ind i afgangshallen af de to mørkhårede sygeplejersker. De gik ved siden af hinanden bag kørestolen og holdt begge i håndtaget, mens de skubbede ham over mod check in skranken. Så fik den ene ham checket ind, mens den anden stod bag kørestolen og ventede. Derefter trillede de ham videre hen til paskontrollen og den internationale afgangshal, stadig side om side, som to søstre, bag ham. Ved paskontrollen stod en stewardesse fra SAS og ventede på ham. De to litauiske sygeplejersker overlod kørestolen til denne kvinde som nu skulle have ansvaret for den videre transport. Men før de overgav ham til stewardessen, bøjede de sig ned, begge to, først den ene og så den anden, og omfavnede ham mens de brast i gråd.

Det kom så uventet, både for den kølige stewardesse fra SAS, som trak sig lidt tilbage, og for Bjørn Hansen, som nu sank sammen og gruede for både at blive ført gennem paskontrollen og ad de lange korridorer ud til flyet. Men også for det, der nu skulle ske. Stewardessen tog imidlertid fat i kørestolen og trillede ham gennem paskontrollen, og gennem en dør som blev lukket, og da han sad og stirrede lige frem for sig, og ikke kunne vende sig om, så han ikke mere til de to sygeplejersker som stod side om side og så på at han forsvandt ind gennem den automatiske dør og ind til sin egen verden som de ikke engang fik et glimt af, før døren lukkede.

I flyet blev han placeret bagest, ved siden af et sæde, som var reserveret besætningen, her satte stewardessen sig ved siden af ham mens hun med den ene hånd holdt fast i kørestolen under opstigningen. Han rystede på hovedet da de kom med vognene med mad og drikke, det var i øvrigt »hans« stewardesse som stod for serveringen af drikkevarer i denne del af flyet. Han sad og så lige ud i luften, sammensunket, i dybe tanker. Han var på vej hjem. Han var så bange som han aldrig før havde været, også for at denne rædsel skulle medføre at han begyndte at skælve over hele kroppen. Han var bange for at det ikke skulle lykkes ham at gennemføre sit projekt. Han sad oppe i luften over Europa et sted. Inde bag en smal, langstrakt flykrop, helt bagest. Han sad sammensunket, i en kørestol, og så dystert frem for sig. Da flyet lagde an til landing, satte stewardessen sig ned på den tomme plads ved siden af ham og tog igen et godt tag i kørestolen. I Kastrup blev han overgivet til en anden stewardesse til den sidste del af rejsen, mellem København og Oslo. På Fornebu var det nogle ambulancefolk fra Kongsberg sygehus som overtog ham. De stod og ventede mens stewardessen trillede ham ud ad døren til den åbne forhal som vælter ind over en med sine høje norske stemmer, når man kommer ud af den internationale afgangshal, lige efter tolden. To hvidklædte mænd, som straks tog sig af ham.

Det var blevet forår i Norge, men køligt, mærkede han under den korte tur fra udgangen til det sted hvor ambulancen stod parkeret. Det var midt i april, og tirsdag i den stille uge, to dage før skærtorsdag, for påsken faldt sent i år. Han havde været væk i otte uger. Ambulancen kørte til Kongsberg, via Drammen og Hokksund. Havde han ikke altid holdt af norske landskaber, også landskabet langs Drammenselven, mellem Drammen og Hokksund, og det mellem Hokksund og Kongsberg, med sine flade jorder og stejle højdedrag? De to hvidklædte mænd sad på forsædet og fortalte hinanden hvad de skulle når de fik påskeferie, mens Bjørn Hansen sad bagi, i sin kørestol, sammensunket, som før. Da de ankom til Kongsberg sygehus, blev han båret ud i kørestolen og kørt lige ind til dr. Schiøtz som ventede ham.

Dr. Schiøtz tog imod ham på rutineret lægemaner. Venlig og med distance. På kontoret var der også en sygeplejerske, som assisterede ham. Hun var bl.a. behjælpelig med at fragte Bjørn Hansen over fra kørestolen til undersøgelsesbriksen. »Mine visne ben,« tænkte Bjørn Hansen, husk det. Men det var dr. Schiøtz som foretog undersøgelsen, sygeplejersken var aldrig i direkte kontakt med Bjørn Hansens legeme. Efter undersøgelsen blev Bjørn Hansen kørt op til røntgen, og dr. Schiøtz gik med. Lægen tog selv røntgenfotografierne, og han vendte med egne hænder Bjørn Hansen om på maven, uden hjælp, og bagefter blev han der for at vente på de fremkaldte billeder, mens Bjørn Hansen blev trillet tilbage til dr. Schiøtz' kontor. Da var han alene med sygeplejersken, men de talte ikke sammen. Han lå på sengen med lukkede øjne og et lagen over sig, helt til dr. Schiøtz kom tilbage med røntgenfotografierne i hånden. Han så bekymret ud. Han vinkede ad sygeplejersken, og sammen hjalp de Bjørn Hansen op fra undersøgelsesbriksen og ned i kørestolen. »Mine visne ben,« tænkte Bjørn Hansen. Dr. Schiøtz sendte sygeplejersken ud, under foregivende af at hun skulle hente nogle papirer, og for at de kunne være alene, noget sygeplejersken godt forstod.

Med bekymret mine, og med venlig og dæmpet stemme, fyldt til randen af medfølelse, fortalte dr. Schiøtz at undersøgelsen som han netop havde foretaget, fuldt ud bekræftede den diagnose man havde stillet i Vilnius, og som Kongsberg sygehus havde fået en kopi af. Bjørn Hansen måtte derfor prøve at tage dette som en mand, for noget andet var ikke muligt. Dr. Schiøtz vidste at det gjorde ondt at måtte indstille sig på at alt håb var ude, men noget andet kunne han ikke gøre. Dr. Schiøtz havde ikke svært ved at forstå at Bjørn Hansen nu ville synke ned i en tilstand af selvmedlidenhed, men han håbede alligevel at Bjørn Hansen efterhånden ville indse at livet både skulle og kunne gå videre, med ham som deltager, i et samfund som trods alt brugte mange ressourcer på at de handicappede skulle få et fuldt ud værdigt liv.

Fortvivlet prøvede Bjørn Hansen at få øjenkontakt med lægen. Han ledte efter blikket derinde. Han sad selv med sine øjne vidt opspærrede og borede dem ind i dr. Schiøtz' øjne, i de altid fjerne øjne som forblev fjerne, og som ikke lod Bjørn Hansens øjekast nå frem, idet han hele tiden flyttede blikket når Bjørn Hansen søgte kontakt. Bjørn Hansen søgte. Han hørte den narkomane læge snakke om at samfundet ville gøre alt hvad der stod i dets magt for at give Bjørn Hansen et godt liv. Han vidste at Bjørn Hansen havde det svært nu, sagde han, men han skulle bare vide, i denne stund, at vi andre ville gøre alt hvad der stod i vores magt for at hjælpe og støtte ham, og idet han sagde dette, vendte han sit blik mod manden i kørestolen og så på ham med et fjernt, men venligt blik, som ikke røbede noget som helst af det de havde sammen, og som det ikke havde kostet dr. Schiøtz noget at befri ham fra. Bjørn Hansen stirrede ind den venlige læges øjne, som besvarede dette blik med den samme uforstyrrede venlighed. Det bankede let på døren, og sygeplejersken kom ind og lagde en bunke papirer på lægens skrivebord, papirer som nu skulle udfyldes. Det blev så gjort.

Han blev kørt hjem til sin egen lejlighed. Og placeret der. Han var alene. Bjørn Hansen sad i kørestol i sin egen lejlighed. Lidt efter ringede det på døren, og Bjørn Hansen trillede hen for at lukke op. Det var ikke så let. Først måtte han åbne døren, på klem, før han selv måtte dreje kørestolen og køre ind i lejligheden, for at den der stod udenfor kunne få plads til at åbne døren sådan at hun kunne komme ind. Det var hjemmesygeplejersken. En hyggelig dame i 60'erne som kom for at hjælpe ham.

Hun spurgte om hvad han gerne ville have til middag, og da han ikke kunne finde på noget, smilede hun underfundigt og sagde at så købte hun noget som hun kunne lide. Hun kom tilbage med en pose fuld af madvarer, som han betalte for. Hun serverede laks med agurkesalat for ham. Mens han spiste, gik hun rundt i lejligheden og pyntede den op. Hun havde købt blomster og dekorationer. Gule påskekyllinger som hun satte på borde og hylder. Ti gule tulipaner som hun satte i to vaser, en på sofabordet og en i vindueskarmen. Ved hans tallerken lagde hun en flammende gul serviet. Nu kunne de godt ringe påsken ind, sagde hun. Da han havde spist, tog hun tallerkenen, glasset og bestikket og vaskede det op. Så gik hun.

Han sad i kørestol i en nyvasket (Mari Ann) og ordnet og pyntet lejlighed. Sønnen var der ikke, men han havde efterladt et brev. I det skrev han at han havde fundet et andet værelse, da det var det mest praktiske. Det havde jo heller ikke været meningen at han skulle bo hos ham længere end nødvendigt, altså indtil han havde skaffet sig et andet værelse. Nu havde han fået sig et, i et område lige uden for bykernen, i kælderen i en villa, dér havde han værelse med egen indgang. Han kom forøvrigt og besøgte ham en dag i påsken, da han ikke skulle væk, men tværtimod være hjemme og læse. De bedste hilsner fra Peter.

Christmas was coming to Kongsberg too. Peter had a kind of mock exam just before the holidays and when it was over he packed and went home to Narvik to celebrate there. He had only one suitcase with him when he left, and his father accompanied him to the station. The train arrived, and Bjørn held out his hand to him. ‘I’ll be back,’ Peter said. ‘After Christmas. It’s so nice staying with you.’ His father smiled and wished him a pleasant journey. You’ll be back after Christmas, he thought. But you won’t stay for very long. That I know.

Christmas came. Bjørn Hansen celebrated Christmas quietly, all alone, only interrupted by dinner at Berit and Herman Busk’s the second day of Christmas, as usual. Peter returned at the beginning of January, and in the middle of that same month Bjørn Hansen left for Vilnius.

Where is Vilnius? Vilnius is situated somewhere or other in Europe. It is impossible to state it more precisely. You take the train from Kongsberg to Oslo, fly from Fornebu to Kastrup in Copenhagen, and after an hour’s wait in the transit hall you board a plane bound for Vilnius. After a flight of an hour and twenty minutes, you land in the airport of Lithuania’s capital. Then you are one hundred and twenty miles from Minsk, if you travel in an easterly direction. Riga is one hundred and eighty miles to the north-west, Warsaw two hundred and forty miles south. It is four hundred miles to St Petersburg, five hundred and fifty to Moscow, and five hundred and twenty miles to Berlin. Midway between Berlin and Moscow, somewhere in Europe. To the Baltic coast, with Lithuania’s most important seaport, Klaipeda, and to the bathing resorts, it is one hundred and fifty miles.

So Bjørn Hansen found himself in Vilnius. He was staring out of the window of his room on the eighteenth floor of the typical Soviet-Russian hotel Lithuania, down at the city on the other side of the river Neris. An old, venerable city. In Europe. A castle rose proudly on the top of a hill, together with Gedimina’s tower, and below it lay the city with its churches, buildings, towers and walls. Bjørn Hansen was moved by the view from the window and decided to go out at once. Shortly afterwards he was crossing a stone bridge over to the other side of the river, where this old city was located. A city with a skeleton from the thirteen hundreds. A centuries-old home for Lithuanians, Poles, White Russians and Jews. Now a Lithuanian population with a large Russian minority. A place with narrow cobbled streets and a smell of coke. With smoke rising and settling on the city. A smell of coke and rancid cooking oil. Bjørn Hansen hurrying through the streets in his western clothes, quite drab by Norwegian standards. Everyone looked at him. They stood watching him from cramped courtyards. In their worn, old-fashioned clothes. With bundles under their arms. Bent over and hunchbacked. But they observed him with eyes shining with curiosity. He was an envoy from America. Cabbage and potatoes. Rolls of fabric in the shops lining the streets. A man pulling a cart full of empty milk bottles. It rattles. Bjørn Hansen hurried along, actually feeling rather uncomfortable. The old city gate, from the 1500s. St Kasimir Church. A theatre from the 1700s. The palace of the archbishops. The new City Hall, from the 1700s. The university, from the 1500s, with St John Church. The Gedimina Square with the cathedral and the freestanding bell tower. Ding-dong.

It was cold and he shivered. It was the middle of winter. People were hurrying through the narrow streets. Suddenly it began to snow. It was such a dark day in Vilnius, and suddenly it began to snow. Yes, here, in this city, Bjørn Hansen got to see it snow in Central European fashion. The snow felt wet and heavy upon Vilnius, which long ago was called Lithuania’s Jerusalem and between the wars was a Polish provincial town. Large white snowflakes in the air, which came floating down, got sucked up by the ground and evaporated. The snow fell in heavy white flakes between the baroque buildings, over the tortuous narrow streets, down on the people’s padded shoulders and into their hair, wetting it. All at once the streets were full of schoolchildren, who tried to catch the snowflakes in the air. They suddenly entered the street from small, narrow openings in the row of houses, dressed in school uniforms and carrying their books in satchels, which they hastened to get rid of by putting them on cornices, into niches in the walls, or onto stairs, before they ran into the middle of the street to catch the snow with their eager hands. They clapped as they caught the snow in the air, at a quick pace, in the vain hope of catching enough snowflakes to make a snowball. Bjørn Hansen hurried on through the city while observing this strange sudden scene which unfolded so spontaneously before his eyes. He again came to the old stone bridge across the river Neris and to his secluded hotel, Lithuania, which throned it on the other side.

He shook the melted snow from his hair as he stepped into the reception of Hotel Lithuania. The reception was deep and dark, in a pompous style of the 1960s. Thick carpets on the floor, dim lighting, with, at the very end, a long reception desk with twinkling small lights. In front of it stood a party of people, who were jovially greeting another party with hugs and exaggerated gestures. Bjørn Hansen hurried up, because he knew the people who made up one of the parties. It was the party to which he, too, belonged and they were now greeting their Lithuanian hosts. For Bjørn Hansen was in Vilnius as a member of a delegation. He had been handpicked for a Norwegian delegation of municipal civil servants bound for Lithuania for the purpose of teaching the Lithuanians democracy. And now, here they were, greeting those who were to be taught. They would have discussions and conversations with Lithuanians who were selected to fill important positions in the local administration of this ex-Soviet republic, which had now declared its independence. The object was for the Norwegians to give the Lithuanians some good advice on how local democracy can function in a sensible way, so that the local population can both be governed and take part in the governing. It was not unreasonable that such a delegation would take along a Norwegian town treasurer, nor that this Norwegian treasurer was Bjørn Hansen, because, after all, he had served as such for almost twenty years, and had also during that time held several positions of trust within the Association of Norwegian City and Borough Treasurers.

The conference, which began immediately after these introductions in the vestibule, took place in the very hotel where the Norwegians were staying. There followed three more days of meetings, interrupted by sightseeing in Vilnius and a day trip around and about in Lithuania. The last evening featured a festive dinner, whereupon the Norwegian delegation returned to Oslo. Bjørn Hansen had little to say about the conference itself. He must have felt rather indisposed, both because of abundant partying in the evenings and his own thoughts. But he noticed, from the very start, that this meeting between Norwegian and Lithuanian municipal administrators had a peculiar air about it. The Norwegians were idolised. More so than he actually cared to be, because what they were idolised for was not their own worth as individuals but their desirable nationality.

The Lithuanians were dreaming they were in Bjørn Hansen’s shoes. They looked upon his shoes as extremely elegant and even pointed at them. And as a result Bjørn Hansen felt it was strange to find himself in his own shoes. His watch, too, had a promising aura about it. They looked upon the person wearing it as someone who manifested a natural superiority. Every now and then he was asked what time it was, even though the Lithuanians had their own watches. Then Bjørn Hansen extended his arm, looked at his wristwatch and gave the time the dial showed, in German. But the Lithuanians were not listening, they just looked, spellbound, at what was revealed on Bjørn Hansen’s wrist as he jerked his shirtsleeve back so that his watch came into sight, a natural movement he had made thousands of times previously without it causing any commotion whatsoever. And these were not ignorant people from the Lithuanian countryside, the direct descendants of dumb serfs. They were well-educated people who had been selected to be local leaders in the new Lithuania. They represented the backbone of the new Lithuania. And Bjørn Hansen was not the only one who became the object of their endless admiration simply because he walked about in his own clothes. The entire Norwegian delegation experienced the same thing. And since they were rather sober, some might say rather grey, Norwegian municipal bosses, few of whom, if any, could be said to be smartly dressed, it was not surprising that the mood of the Norwegian delegation became quite elated, and inevitably many of them felt extremely flattered. For Bjørn Hansen, however, it led him to understand that the plan he had come to Lithuania to carry out could not fail.

Therefore he left the hotel before breakfast on the second day and hailed a taxi. He was anxious but calm. He asked the taxi to take him to the largest hospital in Vilnius. The problem was to find the right man; if he did, everything would go like clockwork. Dr Schiøtz had given him some good advice as to how he should proceed, what kind of specialist he should look for, and how high up the hospital hierarchy he should go, and when the taxi stopped outside a gigantic hospital complex, he managed, with the help of a German-Lithuanian dictionary, to find his way to Dr Lustinvas.

He told Dr Lustinvas that although his request might appear rather strange to him, he still asked permission to fully explain why he had sought him out. Dr Lustinvas nodded, inviting him to speak. He was a man of about thirty, dressed the way doctors dress everywhere in the world, in a white coat. Bjørn Hansen presented his request. Not once while he related what services he wanted the doctor to carry out did Dr Lustinvas show any sign of emotion. He neither gaped nor raised his eyebrows. Even though it must have seemed completely insane to him, he appeared quite unmoved; rather indifferent, in fact. It didn’t matter to him. He listened, and when Bjørn Hansen had finished Dr Lustinvas gave a shrug and said that, if it really were true that Mr Hansen wanted this, he could not see that there existed any serious obstacle to having it done. But, he added, naturally such an operation could not be undertaken for free, something Mr Hansen must surely understand. The only thing he wondered about was whether Mr Hansen realised that he would have to pay the fee in cash, so he sincerely hoped that Mr Hansen had borne that in mind when he left his native country to come here, and had taken the necessary measures in advance. When Bjørn Hansen confirmed this, Dr Lustinvas nodded, showing thereby that he was satisfied with his new patient. But when Bjørn Hansen mentioned the sum he had expected to pay, Dr Lustinvas gave a start. Had he heard correctly? Was it possible? Was this man from the West offering him $10,000? For barely anything at all? Dr Lustinvas repeated the sum: $10, 000? In cash? Bjørn Hansen confirmed it. Dr Lustinvas rose and gave Bjørn Hansen his hand. He was visibly moved, and although he tried to hide it, he didn’t quite manage to. Dr Lustinvas’s hand trembled.

At the end of this conversation, after Bjørn Hansen had paid an advance of $1,000 and they had arranged what happened next at their leisure, Bjørn Hansen could return to the Hotel Lithuania and the conference. He came back just in time for lunch. No one found it strange that he had been away in the morning, because the night before had been pretty boozy and the Lithuanian participants in particular gave him a jolly welcome when he finally turned up. Thereafter he participated fully in the remainder of the conference, both in the meetings, the sightseeing tours, the dinners and the rest of the partying, while he kept hidden the fact that his thoughts were elsewhere. He drank moderately, but made the most of what little he drank in an exceedingly drunken manner. After a festive dinner in the hotel’s assembly hall on the last evening, the festivities continued in the bar and the adjacent room. The time had come to swear eternal friendship, and Bjørn Hansen gladly drank a toast to his new friends. He was invited up to the room of one of the Lithuanians in order to continue the fraternal celebrations with a number of others, something he would not have turned down under normal circumstances. But now he said he would drop by a little later. He had to get a breath of fresh air first. He said this with a crooked smile and in a slightly snuffling voice, which made the others understand that, indeed, he needed some fresh air straightaway. Then he put on his overcoat, handed in his key at reception, as is the custom, and stepped out into the late January evening. When he knew he could no longer be seen from the hotel, he straightened his back and strolled through the streets with firm, relaxed steps. It was snowing. The same snow as before. Heavy white snowflakes upon the sparsely illuminated European city of Vilnius. He reached the hospital, where Dr Lustinvas stood on the stairs to receive him.

He was led into the hospital and taken, via some back stairs, to a room with a bed. This was his room, a private room. Dr Lustinvas left him alone while he got ready. He undressed and hung his clothes in a tall wardrobe in the austerely furnished room. Then he lay down on the bed. After a while Dr Lustinvas entered, accompanied by two nurses. Under Dr Lustinvas’s supervision, Bjørn Hansen was bandaged and put in plaster according to the medical rules that applied to a case of this kind.

It gave rise to concern when Bjørn Hansen did not show up the next morning. Neither at breakfast, nor when the Norwegian delegation gathered at reception to leave for the airport. Nor was his suitcase among the Norwegian delegation’s luggage, which had been brought together at reception and was watched over by a cloakroom attendant. An inquiry at the reception desk yielded the information that the key which Bjørn Hansen had handed in the previous evening had not been picked up again. When they let themselves into his room, they found it empty, but with his things still there. They called the airport and had him paged, in case, for some obscure reason or other, he had gone straight there without bothering to take his luggage. They were now beginning to be seriously concerned. The bus to the airport was already waiting, but no Bjørn Hansen could be tracked down. Then a very upset member of the Lithuanian delegation pulled the leader of the Norwegian delegation aside. He had received a message from the hospital to the effect that Bjørn Hansen had been admitted after a traffic accident, and had been operated on for his injuries. His condition was serious but not life-threatening.

What now? The plane would soon leave and it was time to get to the airport. But could they just take off and leave Bjørn Hansen behind in a Lithuanian hospital seriously injured? Maybe one or two of them should stay and give him support? The Lithuanian delegation leader assured them that this was not necessary. First, it wouldn’t do him much good for a long time and, second, he was in the best of hands. In case anything came up, the embassy in Warsaw had already been notified. An embassy secretary would visit him as soon as the time was ripe. This soothed the Norwegian delegation sufficiently to persuade them to leave for home together at the appointed time.

Bjørn Hansen remained in Vilnius Hospital for several weeks. He was Dr Lustinvas’s patient and nobody else was allowed near him without Dr Lustinvas’s permission. Sometimes Dr Lustinvas visited him with some other doctors, who would stand in the middle of the room. He could hear Dr Lustinvas talking to them in an undertone. Or else Dr Lustinvas would pay a call accompanied by a flock of nurses, one after another, like a little procession, and then the visit with the envoy from the West. Once a day a nurse came to change his bandages and to rub him thoroughly with ointments. Two nurses took turns at it, the same ones who had bandaged him and put him in plaster that first evening. They were young and sweet and nursed him with all possible care. Sometimes they would talk to him in Lithuanian, smiling when they realised he didn’t understand a word. Once in a while they both came, in the company of Dr Lustinvas, and then Bjørn heard them talking about him among themselves, the nurses’ voices sounding mournful. Dr Lustinvas would come over to his bed and stand there with a worried look in his eyes. Or he would sit down beside him, take his hand to feel his pulse or listen to his heart with the stethoscope. Every day he updated the curves on a chart that hung on the wall above his bed.

One day Dr Lustinvas gave him an injection that made him pleasantly drowsy. Shortly afterwards, Dr Lustinvas returned, accompanied by a gentleman who spoke Norwegian, Bjørn Hansen could tell, but unfortunately he was so drowsy that he did not quite catch what the man said or wanted. Afterwards, Dr Lustinvas explained that it had been the secretary at the Norwegian embassy in Warsaw, and he pointed at the primitive bedside table which had flowers and assorted chocolates on it. At his next visit Bjørn Hansen would supposedly feel better, and the embassy secretary would bring him a bundle of Norwegian newspapers and other reading matter.

Dr Lustinvas treated Bjørn Hansen with great respect and with routine medical expertise. Bjørn also came to suspect that he had not been given ordinary hospital food but a special diet, for he could find no fault with his meals. Dr Lustinvas alternated between giving him encouraging words and showing him sympathy. On the day when he came to report that what had occurred was irrevocable, in the sense that he must now confront the fact that he had to spend the rest of his life in a wheelchair, the doctor pressed his hands as he told him. He had sat down right beside Bjørn Hansen; indeed, he had moved his chair, which already stood near the bed, putting it exactly in such a way that, when he sat down on it, he was eye to eye with his patient. That day, too, he had a procession of nurses with him. They were lined up along the wall as he broke to Bjørn Hansen the news that there was no going back, and they stood there with grave faces, staring straight ahead and looking deeply grieved, including the two young women who had received him the first evening and who later had taken turns nursing him. They stood there in the background like a wailing Greek chorus, albeit dressed in white.

Bjørn had visitors. First, the leader of the Lithuanian delegation, who lived in Vilnius, and later the secretary of the Norwegian embassy in Warsaw. During both these visits Dr Lustinvas was present, and when the Lithuanian was there he often took the floor himself, probably telling his countryman in their common language something about the accident and its consequences for his Norwegian patient. When the embassy secretary was there, Dr Lustinvas did not say anything, but he was there all along, in the background. This last meeting, by the way, came off very smoothly, with talk about this and that, and it was clear that the embassy secretary also was reluctant to touch directly on the reason why Bjørn Hansen found himself in a Vilnius hospital.

He was Dr Lustinvas’s own patient and the doctor watched him zealously. He might suddenly pop up at Bjørn Hansen’s bed, often alone. Then he would sit down and look at him, ask him how he felt and whether he found any fault with the treatment. Suddenly he would begin talking about himself. About his being a Lithuanian and a Catholic. About the Lithuanian steppes, where he had spent his childhood. About how he hated Russians and communism, yet had much to thank them for. Without them, he would not have been a doctor, but a slave of the soil. Without ,them Vilnius would not have been the capital of Lithuania, but a city in Poland. ‘Tomorrow, perhaps, Vilnius will again be a city in Poland. It depends on the Germans. We have wandered a lot and will continue to wander. Perhaps to the banks of the Dnieper, what do I know? But if Germany wants to have Stettin and Breslau, Königsberg, Danzig and Memel back, then Poland will want to have Vilnius back and we must start wandering eastwards. But I’ll manage,’ Dr Lustinvas added, ‘because God is behind it all.’ This is what he told his patient. This remarkable man from the rich West who was lying full length in his bed, bandaged and plastered by the book. A man to weep over, if you sat down at his bedside and reflected on what had happened, seen from the patient’s point of view. But Dr Lustinvas did not think about that. He was very vague when he touched on such things. But he was glad to sit at Bjørn Hansen’s bedside. Bjørn Hansen thought that the two sweet nurses must have been initiated, they were in on the secret. But no one else needed to know anything. Only Dr Lustinvas and two dark-haired beauties in nurse’s uniforms.

Dr Lustinvas sat by the bedside of this remarkable man, who must have transformed the doctor’s life. That, perhaps, was why he came so often, in order to be in the vicinity of this man who had made an entirely new life possible for him, a future he had not even dared dream of before Bjørn Hansen showed up. The sum of $10,000 had fallen from the sky straight down into Dr Lustinvas’s lap. A wealthy man with a crazy idea in his head had turned up in his life. This bandaged and plastered man from the West was God’s gift to Dr Lustinvas, and that was also how the doctor treated Bjørn Hansen. One day Dr Lustinvas will have to go to confession, of course, Bjørn Hansen thought, though he is not likely to do so until I’ve left; but will he then speak about this as a sin he has committed or as an undeserved miracle on life’s journey and a blessing?

And those two little sweet nurses treated Bjørn Hansen in the same way. With great respect and much consideration. One day Dr Lustinvas rolled a wheelchair into Bjørn Hansen’s room, closely followed by both nurses. The nurses helped Bjørn Hansen into it, and after Dr Lustinvas had instructed him in the use of it – as well as given him, in vague terms, some good advice about how a paralysed man actually behaves, both when he is being helped into a wheelchair and when he sits in it – the two nurses rolled Bjørn Hansen out into the corridor and placed him on a covered veranda. Bjørn Hansen could then verify that spring had arrived in Lithuania. The birds were singing and the trees were sprouting fresh leaves. Soon he would leave the hospital and Vilnius. He spent yet another week there, mostly taken up with getting used to sitting in a wheelchair; he pushed himself up and down the corridors, or sat on the covered veranda with a blanket over his knees. Dr Lustinvas would sometimes turn up as Bjørn sat there, sit beside him and explain what it meant to have been born in Lithuania. He had brought a worn photo album and showed him pictures. Of his father, the kolkhoz peasant. Of his mother, a heavy-set Lithuanian country wife. Of his three brothers and his sister. He showed him a pendant of the sister, for she was dead; she died at sixteen, and so her picture was inside a pendant that Dr Lustinvas carried on a chain around his neck. Bjørn was shown pictures of Dr Lustinvas as a child, a young man, as a student, and as a junior doctor. Of Mrs Lustinvas and the two children, photographed inside a cramped, over-furnished flat. Mrs Lustinvas was also a doctor. Here in the hospital. ‘Too bad you haven’t met her,’ Dr Lustinvas said. The two children were six and eight. All the pictures looked typically stuffed, contrived. You were at the photographer’s, even if the photographer was a father (of the children), husband (of Mrs Lustinvas), or son (of his father and mother). The very interiors appeared stuffed, with all those things piled up high on the rickety dining room table around which the Lustinvas family were seated, except for Dr Lustinvas, who took the pictures. Dr Lustinvas dreamed of a Pax Romana: peace for the Lithuanians within the walls of the new German-Roman nation, which would check German expansion along the Baltic coast and towards the Oder-Neisse border, and in which Poles, Lithuanians, and White Russians could live in eternal peace – with the Russians as the barbarians on the other side of this new Roman wall. Dr Lustinvas’s children sat at the table and stared at Bjørn. Mrs Lustinvas stared at him. Dr Lustinvas as a young student stared at him. He had placed his hand on the shoulder of a fellow student, and both stared at Bjørn, inscrutably. Grandmother Lustinvas stared at her son, who had returned to the countryside as a junior doctor with a camera in order to take a photograph of his mother, and from inside that picture she now stared at Bjørn Hansen, the man from the West. Dr Lustinvas asked no questions about Bjørn Hansen’s family situation. He came from the Other Side and had no history. He came to Dr Lustinvas from outside, rich and unknown, asking a favour, and so he had changed Dr Lustinvas’ life, while he himself, for some unfathomable reason, sat in a wheelchair as a cripple. Dr Lustinvas had no questions to ask him. Not even about the world of wealth he came from did Dr Lustinvas ask any questions.

And so Bjørn Hansen was discharged. He was wheeled into Dr Lustinvas’s office, where he received a number of signed and stamped documents, which explained in detail his stay in Vilnius Hospital. Then he was driven to the airport. He was wheeled into the departure hall by the two dark-haired nurses. They walked side by side behind the wheelchair, both holding on to the handlebar while they pushed him towards the check-in window. Then one of them checked him in, while the other stood waiting behind the wheelchair. Afterwards they wheeled him towards the passport check and the international departure hall, still side by side, like two sisters, behind him. At the passport check stood a Scandinavian Airlines stewardess waiting for him. The two Lithuanian nurses handed the wheelchair over to this woman, who would now bear responsibility for all further transportation. But before delivering him to the stewardess, they bent down, both of them, first one and then the other, and embraced him, while bursting into tears.

It caught them unawares, both the cool stewardess, who stepped back a little, and Bjørn Hansen, who now slumped over, anxious both about being taken through the passport check and through those long corridors to the plane. But also about what would come afterwards. Meanwhile the stewardess seized the handlebar of the wheelchair, wheeled him through the passport check and through a door, which then closed, and since he sat with his eyes looking straight ahead and couldn’t turn round, he was no longer able to see the two nurses, who stood side by side watching him disappear through the automatic door and into his own world, which they did not even get a glimpse of before the door was closed.

On the plane he was given a seat at the very back, beside a single seat reserved for the crew, where the stewardess sat down, beside him, while holding firmly on to the handlebar of the wheelchair with one hand during the ascent. He shook his head when they brought the trolleys with food and drinks – anyway, it was ‘his’ stewardess who was in charge of serving drinks in this section of the plane. He sat looking straight ahead, hunched up, deep in thought. He was on his way home. He had never been so afraid, and on top of that he was worried that his fear would make him tremble all over. He feared he would not be able to go through with his project. He was sitting up in the air over Europe somewhere. Inside the cramped long body of an aircraft, at the very back. He sat hunched up in a wheelchair, looking glumly straight ahead. When the plane went down for landing, the stewardess sat down in the vacant seat beside him, keeping the same firm hold on the handlebar of the wheelchair. At Kastrup he was handed over to another stewardess for the last lap of the journey, between Copenhagen and Oslo. At Fornebu the personnel of an ambulance from Kongsberg Hospital took over. They were waiting as the stewardess wheeled him through the door to the open lobby, where the buzz of loud Norwegian voices hits you as you come out of the international departure hall, right after customs. He was immediately handed over to two white-clad men.

Spring had arrived in Norway, but it was cool, as he noticed during the short trip from the exit to where the ambulance was parked. It was mid-April, Tuesday of Holy Week, two days before Maundy Thursday, for Easter was late this year. He had been away for eight weeks. The ambulance drove to Kongsberg, via Drammen and Hokksund. Had he not always liked Norwegian landscapes, also the landscape along the Drammen River, between Drammen and Hokksund, and that between Hokksund and Kongsberg, with its flat fields and steep hills? The two white-clad men sat in the front seat, telling each other what they were doing for the Easter holidays, while Bjørn Hansen sat in the back, in his wheelchair, hunched up as before. When they arrived at the Kongsberg Hospital he was carried out in the wheelchair and taken straight to Dr Schiøtz, who was expecting him.

Dr Schiøtz received him in a manner befitting a practised physician: friendly but distant. There was also a nurse in the office, who assisted him. Among other things, she was helpful in transferring Bjørn Hansen from the wheelchair onto the examination table. My withered legs, Bjørn Hansen thought, remember that. But it was Dr Schiøtz who did the examination, the nurse was never in direct contact with Bjørn Hansen’s body. After the examination Bjørn Hansen was taken up to the X-ray department and Dr Schiøtz went along. The doctor took the X-ray pictures himself, turned Bjørn Hansen over on his stomach without assistance, and afterwards remained behind to wait for the developed pictures, while Bjørn Hansen was wheeled back to Dr Schiøtz’s office. Then he was alone with the nurse, but they did not talk. He lay with his eyes closed, covered by a sheet, until Dr Schiøtz returned with the X-rays in his hand. He looked worried. He waved to the nurse and they helped Bjørn Hansen up from the examination table and back into the wheelchair. My withered legs, Bjørn Hansen thought. Dr Schiøtz sent the nurse out, on the pretext of fetching some documents, so they could be alone, which the nurse understood.

With an expression of concern and in a low, friendly voice brimming with sympathy, Dr Schiøtz told him that the examination he had just undertaken fully confirmed the diagnosis made in Vilnius, a copy of which had been sent to Kongsberg Hospital. Bjørn Hansen, therefore, had to take it like a man, there was nothing else for it. Dr Schiøtz knew it was painful to have to adjust to there being no hope, but it couldn’t be helped. Dr Schiøtz had no problem understanding that Bjørn Hansen would now slide into a state of self-pity, perhaps for months. It was entirely human, but he still hoped that Bjørn Hansen would gradually realise that life had to and could go on, with him as a participant, in a society which, after all, devoted a great many resources to enable the handicapped to live a satisfactory life.

Bjørn Hansen desperately tried to achieve eye contact with the physician. He searched for his glance, deep within. He himself sat with his eyes wide-open, boring them into Dr Schiøtz’s eyes, into those eternally remote eyes, which remained remote, refusing to allow Bjørn Hansen’s glance to reach him, in that he just moved his glance the moment Bjørn Hansen sought it. He heard the addicted physician tell him that society would do all it could to give Bjørn Hansen a good life. He knew that Bjørn Hansen was having a hard time now, he said, but he should know, at this moment, that the rest of them would do everything in their power to help and support him, and as he said that he turned his eyes towards the man in the wheelchair, giving him a remote but friendly glance that betrayed nothing at all of the secret they shared, which Dr Schiøtz could have acknowledged without any cost to himself. Bjørn Hansen stared into the friendly physician’s eyes, which answered his gaze with the same imperturbable friendliness. There was a gentle knock on the door and the nurse came in; she placed a pile of papers to be filled out on the doctor’s desk. It was done as requested.

He was taken home to his flat. And left there. He remained alone. Bjørn Hansen sat in a wheelchair in his own flat. After a while the doorbell rang and Bjørn Hansen wheeled up to open the door. It was anything but simple. First, he had to unlock the door and leave it ajar, before turning the wheelchair around and backing up sufficiently to leave the one standing outside enough room to open the door and come in. It was the community nurse. A pleasant woman of about sixty who came to help him.

She asked what he would like for dinner, and when he couldn’t think of anything in particular she smiled knowingly and said that, in that case, she would buy something she thought was good. She came back with a bagful of food, which he paid for. She served him salmon with cucumber salad. While he ate she walked about in the flat and smartened it up. She had bought flowers and decorations. Yellow catkins which she put on the tables and shelves. Ten yellow tulips which she put into two vases, one on the coffee table and one on the windowsill. By his plate she put a flaming yellow napkin. Now they could ring in Easter, she said. When he had finished eating, she took his plate, glass and cutlery and washed up. Then she left.

He sat in a wheelchair in a newly cleaned (Mari Ann), tidy and smartened-up flat. His son was not there, but he had left a letter. He wrote that he had found another furnished room, it was the most practical thing to do. Anyway, he had never intended to stay with him longer than necessary, only until he had got himself another place. Now he had found one in a residential area, a short distance from the town centre, in the basement of a villa, where he had a bachelor flat with a private entrance. Incidentally, he would visit him one day at Easter, since he would not be going away but would stay home and read. Best regards from Peter.

© 2013 by kind permission from The Random House Group Limited.

Availabale at: https://www.ndbooks.com/book/novel-11-book-18/

Ka Kongsbergis lähenesid jõulud. Peteril oli otse enne jõule mingisugune arvestus ja kui see tehtud, pakkis ta asjad ja sõitis koju Narviki jõule pidama. Ta võttis kaasa ainult ühe kohvri, kui ära sõitis, ja isa saatis teda rongile. Rong saabus ja isa sirutas talle käe. „Ma tulen kindlasti tagasi,“ ütles Peter. „Pärast jõule, sinu juures on nii mõnus.“ Isa naeratas ja soovis talle head reisi. Sa tuled pärast jõule, mõtles ta. Aga kauaks sa ei jää. Ma tean.

Tulid jõulud. Bjørn Hansen tähistas neid vaikselt, päris üksi, ja käis teisel jõulupühal Berit ja Herman Buski pool lõunal nagu tavaliselt. Jaanuari algul saabus Peter tagasi ja sama kuu keskel sõitis Bjørn Hansen Vilniusse.

Kus asub Vilnius? Vilnius asub kusagil Euroopas, võimatu on seda täpsemini määratleda. Tuleb sõita rongiga Kongsbergist Oslosse, lennukiga Fornubust Kastrupisse Kopenhaagenis ja pärast tunniajalist ootamist transiithallis minna lennukile, mis viib Vilniusse. Pärast lennusõitu, mis kestab ühe tunni ja kakskümmend minutit, maandub lennuk Leedu pealinna lennuväljal. See on kakssada kilomeetrit Minskist, kui sõita ida poole. Riiga on sealt kolmsada kilomeetrit loodesse. Varssavisse on nelisada kilomeetrit lõuna poole. St. Peterburgi on kuussada viiskümmend kilomeetrit. Moskvasse üheksasada ja Berliini kaheksasada viiskümmend kilomeetrit. Niisiis on Vilnius poolel teel Berliinist Moskvasse, kusagil Euroopas. Balti mere randa, Leedu tähtsaimasse sadamalinna Klaipedasse ja sealsetesse supelrandadesse on kakssada viiskümmend kilomeetrit.

Niisiis oli Bjørn Hansen nüüd Vilniuses. Ta vaatas välja oma kaheksateistkümnenda korruse numbritoa aknast tüüpilises nõukogudevenelikus hotellis „Lietuva“ ning nägi teisel pool Nerise jõge asuvat linna. Vana auväärne linn. Euroopas. Mäe otsas seisid linnus ja Gediminase torn ning nende all laius linn oma kirikute, ehitiste, tornide ja müüridega. Bjørn Hansenit haaras aknast avanev vaade ja ta otsustas kohe välja minna. Varsti sammuski ta üle kivisilla teisele poole jõge, kus asus vanalinn. Linn, mille kondikava pärineb 14. Sajandist. Leedulaste, poolakate, valgevenelaste ja juutide sajanditevanune asupaik. Nüüd elasid siin leedulased ühes arvuka vene vähemusega. Kitsaste sillutatud tänavatega linn, mis lehkas kivisöest. Suits kerkis taevasse ning langes seejärel linnale. Haises kivisöe ja vänge toiduõli järele. Bjørn Hansen kiirustas läbi tänavate oma läänelikes, norra oludes kaunis silmapaistmatutes rõivastes. Kõik vahtisid teda. Seisid kitsastes kangialustes ning vahtisid. Oma kulunud vanamoelistes ihukatetes. Kompsud kaenlas. Vimmas ja kühmus. Aga nad vahtisid teda pilgul, milles kilgendas uudishimu. Tema oli misjonär Ameerikast. Kartul ja kapsas. Kangarullid tänavamüürides pesitsevates poekestes. Mees, kes veab kärutäit tühje piimapudeleid. Need klirisevad. Bjørn Hansen kiirustas edasi, õieti üsna ebameeldiva tundega. Vana linnavärav 16. Sajandist. Püha Kasimiri kirik. Teatrihoone 18. Sajandist. Peapiiskopi residents. Uus Raekoda 18. Sajandist. Ülikool ning Johannese kirik 16. Sajandist. Gediminase väljak ühes katedraali ja eraldiseisva kellatorniga. Pimm-pamm.

Ilm oli külm ja ta lõdises. Oli südatalv. Inimesed kiirustasid mööda kitsaid tänavaid. Korraga hakkas lund sadama. Oli sombune päev Vilniuses, ja korraga hakkas lund sadama. Selles linnas koges Bjørn Hansen, mida tähendab keskeuroopalik lumesadu. Rasket ja märga lund langes Vilniusele, mida kunagi kutsuti Leedu Jeruusalemmaks ja mis oli sõdadevahelisel ajal olnud Poola provintsilinn. Õhus keerles suuri valgeid räitsmeid, mis langesid maha, imendusid maapinda ning olidki kadunud. Raskeid valgeid räitsmeid langes barokkehitistele ja kiirakääralistele tänavatele, nagu ka inimeste laiadele turjadele ja juustele, mis vettisid läbi. Korraga täitusid tänavad koolilastest, kes proovisid õhust helbeid haarata. Nad ilmusid äkitselt majadevahelistest kujadest, koolivorm seljas ja õpikud rihmaga kokkuköidetud pampudes, millest nad kähku püüdsid vabaneda, sokutades need karniisidele, seinatühemikesse ja trepiastmetele, ning silkasid õhinal keset tänavat lund püüdma. Nad lõid helbeid plaksuga pihkude vahele, kiires tempos ja tühjas lootuses koguda nii palju lund, et saaks teha lumepalli. Bjørn Hansen rühkis hoogsal sammul läbi linna ja nägi, kuidas see kummaline, ootamatu näitemäng arenes spontaanselt tema silme all. Ta jõudis tagasi vana kivisilla juurde, mis viis üle Nerise jõe, ja lõpuks oma teisel kaldal asuvasse hotelli „Lietuva“.

Ta raputas märja lume juustest ning astus hotelli „Lietuva“ vestibüüli. See oli avar ja pime, pompoosses 1960. aastate stiilis. Paksud vaibad, hämar valgustus ja taamal vilkuvad pika vastuvõtuleti tulukesed. Leti ees seisis seltskond, mis tervitas südamlikult emmates ja kätega vehkides teist seltskonda. Bjørn Hansen kiirustas sedamaid kohale, sest teist seltskonda ta ju tundis. Ka tema koht oli nende seas, kes tervitasid nüüd oma leedu võõrustajaid. Asi oli nimelt selles, et Bjørn Hansen viibis Vilniuses ühe delegatsiooni koosseisus. Teda oli valitud Norra omavalitsusametnike delegatsiooni, mis sõitis Leetu leedulastele demokraatiat õpetama. Ja nüüd olid nad kohal ja tervitasidki neid, keda tuli õpetama hakata. Neil seisid ees arutelud ja vestlused leedulastega, kes olid määratud tähtsatesse ametitesse kohalikes omavalitsusorganites selles endises nõukogude vabariigis, mis oli end nüüd iseseisvaks kuulutanud. Ürituse mõte seisis selles, et norralased annaksid leedulastele head nõu, kuidas teostada kohalikku demokraatiat nõnda, et see mõistlikult toimiks, et kohalikke elanikke juhitaks ja et nad ka ise juhtimises osaleksid. Polnud sugugi imelik, et niisugusesse delegatsiooni kaasati ka üks Norra maksuameti direktor, nagu ka see mitte, et see maksuameti direktor sattus olema Bjørn Hansen, sest ta oli seda olnud juba varsti kakskümmend aastat ning täitnud selle aja kestel mitutki usaldusametit Norra linna- ja vallalaekurite liidus.

Konverents algas kohe pärast vestibüülis tutvumist ning toimus samas hotellis, kuhu norralased olid majutatud. Sellele järgnes kolm päeva kohtumisi, millesse olid lükitud Vilniuse linnaekskursioonid ja ühepäevane reis mööda Leedut. Viimasel päeval enne Norra delegatsiooni Oslosse naasmist korraldati pidulik õhtusöök. Konverentsi enda kohta ei osanud Bjørn Hansen kuigi palju öelda. Tema enesetunne ei olnud kõige parem, mis oli osalt tingitud õhtustest külluslikest võõruspidudest, osalt aga tema mõtetest. Kuid ta pani tähele, et Norra ja Leedu omavalitsusjuhtide kohtumisel lasus algusest peale midagi tavatut. Norralasi imetleti. Rohkem kui see talle meeldinud oleks, sest ei imetletud mitte nende isikuomadusi, vaid nende ihaldusväärset kuuluvust.

Leedulased ihkasid olla Bjørn Hanseni nahas ja kingades. Nad pidasid tema kingi äärmiselt elegantseteks ja ei väsinud neile osutamast. Seepärast oli Bjørn Hansenil imelik oma kingadega käia. Ka tema kellas peitus midagi maagilist. Selle kandjasse suhtuti kui inimesse, kes väljendas enesestmõistetavat üleolekut. Iga minut küsiti temalt kella, ehkki ka leedulastel olid kellad. Bjørn Hansen sirutas käe välja, vaatas kella ning teatas saksa keeles, mida numbrilaud näitas. Aga leedulased ei kuulanudki, mida ta ütles, vaid jälgisid lummatult Bjørn Hanseni randmel avanevat vaatepilti, niipea kui ta varruka üles nihutas ja kella paljastas – loomulik liigutus, mida ta oli sooritanud tuhandeid kordi, ilma et see kunagi oleks elevust tekitanud. Ja need ei olnud harimatud inimesed Leedu kolkakülast, matslike pärisorjade otsesed järeltulijad. Need olid kõrgharidusega inimesed, kes olid valitud uue Leedu omavalitsusjuhtideks. Nad esindasid uue Leedu selgroogu. Ning Bjørn Hansen ei olnud ainus, kelle väline kest kutsus esile nende piiritu imetluse. Terve Norra delegatsioon koges sedasama. Ja et see koosnes kuivadest, paljud ütleksid ka hallidest Norra omavalitsusbossidest, kellest väheseid, kui üldse kedagi võis riietuse poolest elegantseks pidada, siis polnud ime, et Norra delegatsiooni meeleolu muutus üsna ülemeelikuks, jah, ei saa salata, et paljud tundsid ennast kõrvust tõstetuna. Bjørn Hansenile andis see aga kindlust, et plaan, mida ta Leetu tuli teostama, ei saa ebaõnnestuda.

Sellepärast lahkus ta teisel päeval juba enne hommikusööki hotellist ja püüdis tänavalt takso. Ta oli põnevil, aga rahulik. Ta palus taksojuhil end viia Vilniuse kõige suuremasse haiglasse. Tuli leida õige inimene; kui ta selle leiab, läheb ülejäänu juba iseenesest. Dr. Schiøtz oli andnud talle mõned näpunäited, kuidas toimida, mis ala arsti poole pöörduda ja kui kõrgel positsioonil too peaks olema, ning kui takso hiiglasliku haiglakompleksi ees peatus, õnnestus tal saksa-leedu sõnastiku abil jõuda välja dr. Lustinvaseni.

Ta ütles dr. Lustinvasele, et tema asi võib doktorile paista pisut kummaline, kuid palus siiski luba selgitada üldjoontes, miks ta tuli. Dr. Lustinvas noogutas, andes seega loa rääkida. Ta oli kolmekümnendates eluaastates mees, valge kitliga nagu arstid kõikjal maailmas. Bjørn Hansen esitas oma tuleku põhjuse. Mitte kordagi Bjørn Hanseni kõnelemise vältel, kui ta selgitas neid teeneid, mida ta arstilt ootab, ei näidanud too välja mingit tundeliigutust. Ta ei jäänud vahtima, suu ammuli, ega kergitanud kulmu. Isegi kui see pidi talle paistma hullumeelsusena, tundus, nagu ei läheks see talle üldse korda, nagu oleks see üsna ükskõik. Mis temal sellest. Ta kuulas, ja kui Bjørn Hansen oli lõpetanud, kehitas ta õlgu ja lausus, et kui see on Herr Hanseni tõsine tahtmine, siis ei näe ta mingeid olulisi takistusi, mis teeksid asja võimatuks. Aga, lisas ta, seesugune operatsioon ei ole mõistagi tasuta, kuid seda teab Herr Hansen niigi. Ainus asi, mida ta teada tahab, on see, kas Herr Hansen teab, et ta peab honorari saama sularahas, ja ta loodab, et Herr Hansen mõtles sellele juba kodumaalt lahkudes, enne siiasõitu, ning et ta vastaval ka toimis. Kui Bjørn Hansen oli seda kinnitanud, noogutas dr. Lustinvas, näitades seega, et on oma uue patsiendiga rahul. Aga kui Bjørn Hansen nimetas summat, mida ta oli nõus maksma, elavnes dr. Lustinvas järsult. Kuulis ta õigesti? Oli see tõesti võimalik? Kas see välismaalane pakub talle 10 000 dollarit? Samahästi kui mitte millegi eest? Dr. Lustinvas kordas summat: kümme tuhat dollarit? Sularahas? Bjørn Hansen kinnitas seda. Dr. Lustinvas tõusis ja ulatas Bjørn Hansenile käe. Ta oli märgatavalt liigutatud ja isegi kui ta püüdis seda varjata, ei õnnestunud see tal päriselt. Dr. Lustinvase käsi värises.

Pärast seda kõnelust, kui Bjørn Hansen oli maksnud 1000 dollarit käsiraha ja nad valmistasid rahus ja vaikuses ette järgnevaid samme, võis Bjørn Hansen pöörduda tagasi konverentsile „Leituva“ hotelli. Ta saabus täpselt lõunasöögi ajaks. Kellelegi ei paistnud kummaline, et teda hommikul ei olnud, sest eelmist õhtut oli tublisti niisutatud ja eriti Leedu delegatsiooni liikmed tervitasid teda ülevoolavalt, kui ta lõpuks kohale jõudis. Ta osales seejärel kogu ülejäänud konverentsil, käis koosolekutel, ekskursioonidel, õhtusöökidel ja muudelgi seltskondlikel üritustel ning püüdis iga hinna eest varjata, et ta mõtted on mujal. Ta jõi mõõdukalt, aga seda vähestki, mis ta jõi, kasutas ta selleks, et paista purjus. Pärast pidulikku söömaaega hotelli peosaalis viimasel õhtul jätkus pidu hotelli baaris ja selle kõrvalruumis. Nüüd oli aeg vennastuda ja Bjørn Hansen vennastus rõõmuga. Teda kutsuti kaasa ühte leedulaste numbrituppa, et jätkata koos mõnede teistega vennastumist, millest ta tavalisest olukorras ära ei oleks öelnud. Kuid nüüd lubas ta veidi hiljem järele tulla, sest vajas enne pisut värsket õhku. Seda viimast teatas ta vildaka naeratuse ja pehme keelega, nii et teised said aru, et ta vajas nüüd päris hädasti värsket õhku. Ta pani palitu selga, andis võtme vastuvõttu, nagu kombeks, ja väljus hilisesse jaanuariõhtusse. Kui ta oli kindel, et teda hotellist enam näha ei ole, ajas ta selja sirgu ja kõndis kindlal, hoogsal sammul läbi linna. Sadas lund. Samasugust lund nagu viimatigi. Rasked valged lumeräitsakad säästlikult valgustatud Euroopa linna Vilniuse kohal. Ta jõudis haigla juurde, kus dr. Lustinvas teda juba trepil ootas.

Ta juhatati haiglasse ja tagatreppide kaudu palatisse, milles oli voodi. See oli tema üksikpalat. Dr. Lustinvas jättis ta üksi, kuni ta end valmis seadis. Bjørn Hansen riietus lahti ja riputas riided spartalikult sisustatud palati kõrgesse riidekappi. Seejärel heitis ta voodisse. Mõne aja pärast tuli dr. Lustinvas kood kahe haiglaõega. Dr. Lustinvase juhendamisel tehti Bjørn Hansenile sidemed ja pandi ta kipsi vastavalt meditsiinireeglitele, mis seesuguste juhtumite korral üldiselt kehtivad.

Kui Bjørn Hansenit hommikul näha ei olnud, hakati muretsema. Ta ei ilmunud välja hommikusöögiks ega ka hiljem, kui Norra delegatsioon ärasõidu eel, enne lennuväljale minemist, vestibüüli kogunes. Ka tema kohvrit ei olnud Norra delegatsiooni pagasi hulgas, mis seisis kokkukogutuna vestibüülis ja mida valvas riidehoiutädi. Järelepärimisel vastuvõtus selgus, et võtmele, mille Bjørn Hansen oli eelmisel õhtul vastuvõttu jätnud, ei olnud järele tuldud. Avati tema numbritoa uks ja leiti, et teda ei ole, küll aga olid seal tema asjad. Helistati lennujaama, kus teda valjuhääldi kaudu igaks juhuks otsiti, kui ta mingil salapärasel põhjusel oleks sinna sõitnud, vaevumata pagasit kaasa võtma. Hakati tõsiselt muretsema. Buss, mis pidi nad lennujaama viima, seisis ja ootas, aga Bjørn Hansenit ei leitud kuskilt. Siis tuli Leedu delegatsiooni hingepõhjani vapustatud liige ja viis Norra delegatsiooni juhi kõrvale. Ta ütles, et oli saanud haiglast teate, et Bjørn Hansen on liiklusõnnetuse tagajärjel haiglasse sattunud ning opereeritud. Tema seisund on tõsine, kuid mitte eluohtlik.

Mis nüüd? Lennuk pidi varsti lahkuma, oli viimase aeg lennujaama kiirustada, aga kuidas nad said ära sõita ja tõsiselt vigastatud Bjørn Hanseni Leedu haiglasse maha jätta? Äkki peaks keegi siia jääma, et talle toeks olla? Leedu delegatsiooni juht kinnitas, et see pole vajalik, sest esiteks võtaks Bjørn Hansenil kaua aega, enne kui tal sellest mingit rõõmu oleks, ja teiseks oli ta kõige paremates kätes. Juhuks kui midagi ootamatut peaks aset leidma, oli juba hoiatatud saatkonda Varssavis. Üks saatkonnasekretär külastab teda, niipea kui aeg on küps. See rahustas Norra delegatsiooni juhti sedavõrd, et ettenähtud ajal sõideti täies koosseisus minema.

Bjørn Hansen jäi mitmeks nädalaks Vilniuse haiglasse lamama. Ta oli dr. Lustinvase patsient, kellele keegi ei tohtinud läheneda ilma dr. Lustinvase loata. Juhtus, et dr. Lustinvas külastas teda koos teiste arstidega, ja siis seisid nood keset palatit ja ta kuulis, kuidas dr. Lustinvas neile summutatud häälel midagi seletas. Muidu võis dr. Lustinvas tulla visiidile trobikonna meditsiiniõdede saatel, kes moodustasid terve väikese protsessiooni, ja siis oli Lääne misjonäri juures käimine vaid üks lüli üldises visiidiringis. Kord päevas ilmus meditsiiniõde, vahetas tal sidemeid ja võidis ta põhjalikult salvidega sisse. Kaks õde käsid seda tegemas vaheldumisi, needsamad, kes olid teda esimesel õhtul sidunud ja kipsi pannud. Nad olid noored ja kenad ning põetasid teda erilise andumusega. Juhtus, et nad kõnelesid temaga leedu keeles ja naeratasid talle, kui nägid, et ta ühestki sõnast aru ei saa. Vahetevahel tulid mõlemad koos dr. Lustinvasega ja ta mõistis, et nad kõnelesid omavahel temast ja paistsid kurvastavat. Dr. Lustinvas tuli vahel tema voodi juurde ja silmitses teda murelikult. Või siis istus tema kõrvale, võttis ta käe, et lugeda pulssi, ja kuulas tal stetoskoobiga südant. Iga päev kandis ta voodi kohal seinal olevasse diagrammi uued näidud.

Ühel päeval süstis dr. Lustinvas talle midagi, mille tagajärjel ta jäi meeldivalt uimaseks. Kohe seejärel tuli dr. Lustinvas tagasi ühe norra keelt kõneleva mehega, nagu Bjørn Hansen kuulis, aga kahjuks kippus talle uni kangesti peale, nii et ta ei saanud päriselt aru, mida mees tall rääkis või üldse temast tahtis. Pärast rääkis dr. Lustinvas, et see oli olnud Varssavis asuva Norra saatkonna sekretär, ning osutas Bjørn Hanseni voodi kõrval seisvale primitiivsele öökapile, millel olid lilled ja kompvekid. Järgmine kord, kui ta tuleb, tunneb Bjørn Hansen end loodetavasti paremini ja siis toob ta norra lehti ja muud lugemisvara.

Dr. Lustinvas kohtles teda suure austusega ja vilunud meditsiinilise asjatundlikkusega. Tal tekkis kahtlus, et ta ei saa mitte harilikku haiglatoitu, vaid on erikostil, sest söögi üle ei saanud nuriseda. D. Lustinvas lausus talle vahel mõne julgustava sõna, vahel tundis talle kaasa. Sel päeval, kui ta tuli teatega, et Bjørn Hanseni õnnetus on parandamatu selles suhtes, et ta peab siitpeale leppima mõttega, et veedab kogu ülejäänud elu ratastoolis, muljus ta seda öeldes patsiendi käsi. Ta oli istunud päris Bjørn Hanseni ligi, nihutades voodi kõrval oleva tooli niisugusesse asendisse, et sai patsiendile silma vaadata. Sel päeval oli tal kaasas ka terve õdede protsessioon. Nad seisid palati seina ääres rivis, sellal kui tema edastas Bjørn Hansenile kurba teadet, ning õed olid pühaliktõsiste nägudega, pilgud maas, väga kurvad, teiste hulgas ka need kaks, kes olid teda kordamööda põetanud. Nad seisid tagaseinas nagu kreeka itkukoor, tõsi küll, üleni valges.

Talle tuldi külla. Kõigepealt käis Leedu delegatsiooni juht, kes elas Vilniuses, ja seejärel Varssavi Norra saatkonna sekretär. Kummagi külastuse ajal oli dr. Lustinvas kohal ja sekkus leedulase seal olles sageli vestlusse, rääkides kaasmaalasega midagi nende ühises keeles, ilmselt õnnetusest ja selle tagajärgedest tema norralasest patsiendile. Kui saatkonnasekretär seal viibis, ei lausunud dr. Lustinvas sõnagi, kuid oli kogu aeg kohal, kuskil tagaplaanil. Viimati mainitud kohtumine möödus muidu päris meeldivalt, vesteldi maast ja ilmast, sest nähtavasti oli ka saatkonnasekretärile ebameeldiv puudutada otsesõnu Bjørn Hanseni Vilniuse haiglas viibimise põhjust.

Ta oli dr. Lustinvase isiklik patsient, keda arst kiivalt valvas. Ootamatult võis ta ilmuda Bjørn Hanseni voodi kõrvale, sageli üksi. Ta istus ja silmitses teda. Küsis, kuidas tal läheb, kas tal on põetuse osas pretensioone. Vahel võis ta hakata ootamatult endast rääkima. Et ta on leedulane ja katoliiklane. Leedu steppidest, kus oli möödunud tema lapsepõlv. Et ta vihkab venelasi ja kommunismi, kuid et tal on neid paljugi eest tänada. Ilma nendeta ei oleks temast saanud arst, vaid maaharija. Ilma nendeta ei oleks Vilniusest saanud Leedu pealinn, vaid Poola linnake. Võib-olla on Vilnius tulevikus jälle Poola linn. See on sakslaste teha. Me oleme nii palju rännanud ja rändame üha edasi. Võib-olla jälle Dnepri kallastele, kes teab. Aga kui Saksamaa hakkab tagasi nõudma Stettini ja Breslaud, Königsbergi, Danzigit ja Memelit, siis hakkab Poola tahtma Vilniust ja meie peame suunduma itta. Kuid mina saan hakkama, lisas dr. Lustinvas, sest minuga on Jumal. Seda jutustas ta oma patsiendile. Kummalisele mehele jõukast Läänest, kes oli pikali voodis, sidemetes ja kipsis vastavalt selle kunstiala reeglitele. Mees, kelle pärast võinuks nutta, kui istusid tema voodi ees ja mõtlesid järele, mis oli juhtunud, ning püüdsid seda näha patsiendi silmadega. Aga sellele dr. Lustinvas ei mõelnud. Ta muutus väga ebalevaks, kui jutt kaldus niisugustele teemadele. Kuid ta istus meelsasti Bjørn Hanseni voodi ees. Bjørn Hansen arvas, et ka kaks nägusat õde on asjasse pühendatud, et ka nemad on kaasteadjad. Aga peale nende ei pruukinud keegi midagi teada. Ainult dr. Lustinvas ja kaks tumedapäist valges kitlis kaunitari.

Dr. Lustinvas istus kummalise mehe voodi ees, kes oli ilmselt muutnud arsti kogu elu. Küllap ta seepärast tuligi nii sageli, et olla mehe läheduses, kes oli teinud talle võimalikuks sootuks uue elu, tuleviku, millest ta enne Bjørn Hanseni ilmumist ei julgenud unistadagi. 10 000 dollarit olid nagu taevast maha sadanud, ning otse dr. Lustinvase jalge ette. Äkitselt ilmus tema ellu rikas mees, kellele oli sähvatanud pähe hullumeelne idee. See sidemetes ja kipsis mees Läänest oli dr. Lustinvasele Jumala kink, ja just niiviisi arst Bjørn Hansenit kohtleski. Kunagi peab dr. Lustinvas ju pihile minema, mõtles Bjørn Hansen, kindlasti pärast seda, kui ma olen ära sõitnud, aga kas ta kõneleb sellest kui patust, milles ta on süüdi, või nagu imest, mis tema eluteele ilmus ning talle õnnistust tõi?

Ka kaks nägusat õekest kohtlesid Bjørn Hansenit samamoodi. Sügava austusega ja andunud hoolitsusega. Ühel päeval lükkas dr. Lustinvas Bjørn Hanseni palatisse ratastooli, mille kannul tulid mõlemad õed. Ühiselt aitasid õed Bjørn Hanseni ratastooli ja kui dr. Lustinvas oli haigele õpetanud tooli käsitsemist ning jaganud häid nõuandeid, kuidas halvatu end tavaliselt ülal peab, nii siis, kui ta ratastooli tõstetakse, kui ka siis, kui ta selles istub, lükkasid õed Bjørn Hanseni koridori ja paigutasid ta ulualusega verandale. Siis võis Bjørn Hansen konstateerida, et Leedus on kevad käes. Linnud siristasid ja puudel pakatasid pungad. Peagi tuleb tal haiglast ja Vilniusest lahkuda. Veel ühe nädala veetis ta siin, püüdis harjuda ratastooliga ja sõitis aina mööda koridore või siis istus verandakatuse all, tekk põlvedel. Kui ta seal istus, ilmus dr. Lustinvas vahel tema juurde, võttis ta kõrval istet ja rääkis, mis tunne on olla Leedus sündinud. Tal oli kaasas kulunud fotoalbum ja ta näitas pilte. Isast, kes oli kolhoosnik. Emast, matsakast leedu maanaisest. Oma kolmest vennast ja õest. Pilti õest, kes oli surnud kuueteistkümneaastaselt, sai ta näha medaljonilt, mida dr. Lustinvas ketiga kaelas kandis. Ta nägi pilte dr. Lustinvasest lapsena, noorukina, üliõpilasena ja verivärske arstina. Nägi pilte proua Lustinvasest ja nende kahest lapsest. Pildistatuna ahtas mööblit täis tuubitud korteris. Ka proua Lustinvas oli arst. Samas haiglas. Kahju, et te pole teda kohanud, ütles dr. Lustinvas. Üks laps oli kuue-, teine kaheksa-aastane. Kõik pildid olid just nagu täistopitud, poseeritud. Oldi fotograafi juures, olgugi et fotograaf oli (lastele) isa, (proua Lustinvasele) mees või (isale ja emale) poeg. Ka sisustus tundus täistopitud, nagu asju täiskuhjatud kipakas söögilaud, mille ümber istus perekond Lustinvas, v.a. dr. Lustinvas, kes tegi pilti. Dr. Lustinvas unistas Pax Romanast. Rahust ledulastele uue Saksa-Rooma riigi rüpes. Mis peataks saksa ekspansiooni piki Balti rannikut Oder – Neisse piirini ja kus poolakad, leedulased ja valgevenelased saaksid elada igaveses rahus. Barbaritest venelased peaksid jääma väljapoole uue Rooma riigi müüre. Dr. Lustinvase laps istus laua taga ja vahtis Bjørn Hansenile otsa. Dr. Lustinvas vahtis talle otsa noore üliõpilasena. Ta hoidis ülikoolikaaslasel õlgade ümbert kinni ja mõlemad vahtisid talle läbitungimatult otsa. Lustinvase memm vahtis oma poega, kes oli verivärske arstina tulnud tagasi kodukülla, kaasas fotoaparaat, et jäädvustada oma ema, ja sealtkaudu vahtis ema ka teda, meest Läänest. Bjørn Hanseni perekonnaseisu kohta ei esitanud dr. Lustinvas ühtegi küsimust. Tema tuli teisest maailmast ja tal puudus eellugu. Rikkana ja tundmatuna tuli ta kuskilt väljast dr. Lustinvase juurde ja palus teenet, muutes seega arsti elu, ja istus ise mingil seletamatul põhjusel invaliidina ratastooli. Dr. Lustinvasel ei olnud midagi küsida. Ka jõuka maailma kohta, kust mees pärit oli, ei esitanud dr. Lustinvas ühtegi küsimust.

Siis kirjutati Bjørn Hansen haiglast välja. Ta lükati ratastooliga dr. Lustinvase kabinetti, kus ta sai hulga allkirjastatud ja tembeldatud pabereid, mis andsid üksikasjaliselt aru tema viibimisest Vilniuse haiglas. Seejärel sõidutati ta lennujaama. Kaks tumedapäist õde lükkasid ta ratastooliga ooteruumi. Nad sammusid kõrvuti ratastooli taga, hoidsid ühiselt käepidemest ja lükkasid teda registreerimisleti poole. Siis läks üks teda lennuks registreerima, kuna teine jäi ratastooli kõrvale ootama. Seejärel sõidutasid nad teda edasi passikontrolli ja rahvusvaheliste lendude ooteruumi suunas, endiselt kõrvuti tema taga nagu kaks õde. Passikontrollis seisis SAS-i stjuardess ja ootas teda. Kaks leedu meditsiiniõde loovutasid ratastooli selle naise hoolde, kes pidi nüüd vastutama edasise transpordi eest. Aga enne kui nad ta üle andsid, kummardusid mõlemad kordamööda Bjørn Hanseni kohale, embasid teda ja puhkesid nutma.

See oli liiga ootamatu, nii SAS-i jahedale stjuardessile, kes nõksatas tagasi, kui ka Bjørn Hansenile, kes kaotas närvid ja hakkas kartma nii eelseisvat passikontrolli kui ka pikki koridore pidi lennuki juurde sõitmist. Aga ka seda, mis võis veel järgneda. Stjuardess haaras ratastooli käepidemest, veeretas ta läbi passikontrolli ning lükkas sisse ühest uksest, mis nende järel sulgus, ja kuna ta istus nüüd nii, et nägi vaid ettepoole ja ei saanud end keerata, ei näinud ta enam kaht meditsiiniõde, kes seisid kõrvu ja saatsid teda pilguga, kuni ta kadus automaatukse taha, tagasi oma maailma, millest nendel ei õnnestunud enne ukse sulgumist midagi silmata.

Ta paigutati lennuki tagaossa üksiku istme kõrvale, mis oli reserveeritud meeskonnaliikmetele ning kuhu istus seesama stjuardess, hoides õhkutõusul kindla käega ratastooli käepidemest. Bjørn Hansen raputas pead, kui tuldi kärudega sööki-jooki pakkuma; selle lennukiosas serveeris „tema“ stjuardess joogipoolist. Bjørn Hansen istus ja põrnitses enda ette, kühmuvajunult, sügavalt mõttes. Ta oli teel koju. Ta kartis nagu ei iial varem, ka seda, et see hirm võiks panna ta üle keha värisema. Ta kartis, et ei suuda oma plaani läbi viia. Ta istus kuskil kõrgel Euroopa kohal õhus. Kitsa, vilaja lennuki sisemuses, selle tagumises otsas. Ta istus kössivajunult ratastoolis ning põrnitses mornilt enda ette. Kui lennuk valmistus maanduma, tuli stjuardess ja istus vabale istmele tema kõrval ning haaras ratastooli käepidemest tugevalt kinni. Kastrupis anti ta reisi viimaseks etapiks üle teisele stjuardessile, kes pidi ta toimetama Kopenhaagenist Oslosse. Fornebus oli tal vastas Kongsbergi haigla kiirabiauto personal. Nad seisid ja ootasid teda, kui stjuardess veeretas ta uksest välja lahtisesse fuajeesse, kust kaiguvad vastu valjud norrakeelsed lausekatked, kui tulla pärast tollikontrolli rahvusvaheliste reiside ootesaalist. Kaks valges rõivas meest võtsid ta kohe enda hoolde.

Norras oli kevad, aga jahedapoolne, nagu ta märkas lühikese teekonna vältel välisuksest kiirabiautoni. Oli aprilli keskpaik, vaikse nädala teisipäev, kaks päeva enne suurt neljapäeva, sest lihavõtted olid tänavu hilised. Ta oli kodunt ära olnud kaheksa nädalat. Kiirabiauto sõitis Kongsbergi Drammeni ja Hokksundi kaudu. Kas talle polnud alati meeldinud norra maastikud, nii Drammeni jõe äärne maastik Drammeni ja Hokksundi vahel kui ka Hokksundi ja Kongsbergi vaheline lõik oma lausikute nurmede ja järskude oosinõlvadega? Kaks valges riide meest eesistmel jutustasid teineteisele, mida nad lihavõtte ajal teha kavatsevad, sellel kui Bjørn Hansen küütsutas endiselt auto tagaosas ratastoolis. Kui nad jõudsid Kongsbergi haigla ette, kanti ta ratastooliga välja ja sõidutati sedamaid dr. Schiøtzi juurde, kes teda juba ootas.

Dr. Schiøtz võttis teda vastu vilunud arstina. Sõbralikult ja reserveeritult. Kabinetis viibis ka meditsiiniõde, kes oli arstile abiks. Tema aitas Bjørn Hansenit muuhulgas ratastoolist läbivaatuslauale tõsta. „Mu närvetanud jalad,“ mõtles Bjørn Hansen, pea seda meeles. Aga see oli dr. Schiøtz, kes teostas läbivaatust, meditsiiniõde ei olnud Bjørn Hanseni ihuga kunagi vahetus kontaktis. Pärast läbivaatust veeretati Bjørn Hansen röntgenisse, kuhu ka dr. Schiøtz kaasa tuli. Arst tegi ise röntgeniülesvõtted, keeras Bjørn Hanseni ise, kellegi abita, kõhuli ja jäi pärast ilmutatud pilte ootama, kuna aga Bjørn Hansen sõidutati tagasi dr. Schiøtzi kabinetti. Seal jäi ta meditsiiniõega kahekesi, aga nad ei vahetanud omavahel ühtki sõna. Bjørn Hansen lebas voodil, silmad kinni, linaga kaetult, kuni dr. Schiøtz jõudis tagasi, röntgenipildid käes. Ta paistis murelik. Arst viipas meditsiiniõe enda juurde ja koos aidati Bjørn Hansen läbivaatuslaualt üles ning ratastooli tagasi. „Mu närvetanud jalad,“ mõtles Bjørn Hansen. Dr. Schiøtz saatis meditsiiniõe välja, et see tooks mingid paberid ja et nad saaksid pisut omaette olla, millest õde sai aru.

Murelikul ilmel, vaiksel ja sõbralikul häälel, mis oli tulvil kaastunnet, teatas dr. Schiøtz, et äsja toimunud läbivaatus kinnitas täielikult Vilniuses pandud diagnoosi, millest Kongsbergi haigla oli saanud koopia. Bjørn Hansen pidi seepärast katsuma võtta seda kui mees, sest muud tal lihtsalt üle ei jäänud. Dr. Schiøtz teadis, et tal on valus sellega leppida, et enam pole mingit lootust, aga midagi ei ole parata. Dr. Schiøtz sai väga hästi aru, et Bjørn Hansenit kimbutab nüüd oht langeda kuudepikkusse enesehaletsusse. See on täiesti inimlik, aga ta loodab siiski, et Bjørn Hansen peagi mõistab, et elu peab jätkuma ja võib jätkuda koos temaga, sest ühiskond on kõigele vaatamata teinud väga suuri kulutusi, et invaliidid saaksid täisväärtuslikku elu elada.

Bjørn Hansen püüdis meeleheitlikult arstiga silmsidet saavutada. Ta püüdis tabada tema pilku. Ta istus, silmad pärani, ning puuris oma pilgu dr. Schiøtzi silmadesse, neisse igavesti kaugetesse silmadesse, mis jäidki kaugeks ja ei lasknud Bjørn Hanseni pilgul endasse tungida, libistades oma pilku eest ära sedamööda, kuidas Bjørn Hansen seda otsis. Ta kuulis narkomaanist arsti rääkimas, kuidas ühiskond teeb kõik endast sõltuva, et kindlustada Bjørn Hansenile hea elu. Ta teab, et Bjørn Hansenil on praegu raske, ütles ta, aga teadku ta, et meie, teised, teeme praegusel hetkel kõik, mis meie võimuses, et teda aidata ja talle toeks olla, ning seda öeldes pööras ta pilgu ratastoolis olevale mehele ja vaatas teda kaugel, kuid sõbralikul pilgul, mis ei reetnud mitte midagi nende ühisest asjast, millest dr. Schiøtzil oleks olnud tühiasi teda vabastada. Bjørn Hansen vahtis sõbraliku arsti silmadesse, mis vastasid tema pilgule endise häirimatu sõbralikkusega. Kostis kerge koputus uksele, meditsiiniõde tuli sisse ja asetas arsti töölauale virna pabereid, mis tuli täita. Seda ka tehti.

Ta toimetati oma korterisse. Ning seati sisse. Ta jäi üksi. Bjørn Hansen istus oma korteris ratastoolis. Varsti helises uksekell ja Bjørn Hansen sõitis avama. See polnud niisama lihtne. Kõigepealt pidi ta ukse lukust lahti keerama, seda paotama, siis ratastooli ümber pöörama ja tuppa tagasi vurama, nii et sellel, kes ukse taga seisis, oleks ruumi ust avada ja sisse tulla. See oli hooldusõde. Meeldiv kuuekümnendates aastates naine, kes saabus talle appi.

Ta küsis, mida Bjørn Hansen lõunaks soovib, ja kuna viimasele midagi erilist pähe ei tulnud, naeratas naine kelmikalt ja ütles, et ostab midagi, mis on tema arust hea. Ta tuli tagasi kotitäie toidukraamiga, mille eest Bjørn Hansen talle maksis. Naine valmistas lõhet kurgisalatiga. Kuni Bjørn Hansen sõi, käis naine ringi ja ehtis korterit. Ta oli ostnud lilli ja muid kaunistusi. Kollased lihavõttetibud lauale ja riiulitele. Kümme kollast tulpi kahte lillevaasi, üks diivani- ja teine aknalauale. Bjørn Hanseni taldriku kõrvale asetas ta leekkollase salvrätiku. Nüüd võivad lihavõtted alata, ütles naine. Kui Bjørn Hansen oli söönud, võttis hooldaja taldriku, klaasi ja noa-kahvli ning pesi need puhtaks. Siis ta lahkus.

Bjørn Hansen istus ratastooliga vastpestud (Mari Ann), puhtas ja ehitud korteris. Poega seal ei olnud, aga ta oli jätnud kirja. Selles teatas ta, et on endale teise korteri otsinud, sest nii on kõige mugavam. Ta ei olnudki kavatsenud jääda Bjørn Hanseni juurde kauemaks kui just hädavajalik, niisiis seniks, kuni ta endale korteri leiab. Nüüd oli ta selle leidnud, linnaossa, mis asus kesklinnast tükike maad eemal, ühe eramaja keldrikorrusele, kus tal oli eraldi sissepääsuga omaette korter. Ta lubas muide tulla mõni päev lihavõtte ajal külla, sest ta ei sõida siis ära, vaid jääb koju õppima. Tervitades, Peter.

Ir Kongsberge artėjo Kalėdų metas. Peteris turėjo kažkokią įskaitą prieš pat Kalėdas, o ją išlaikęs susipakavo daiktus ir iškeliavo namo į Narviką ten švęsti Kalėdų. Išvykdamas jis turėjo su savimi tik vieną lagaminą, ir tėvas palydėjo jį į stotį. Traukinys atvažiavo, ir tėvas ištiesė jam ranką. – Aš grįšiu, – pasakė Peteris. – Iškart po Kalėdų, juk taip gera pas tave gyventi. – Tėvas nusišypsojo ir palinkėjo jam geros kelionės. – Tu grįši po Kalėdų, – pagalvojo. – Tik ilgam nepasiliksi. Aš tai žinau.

Atėjo Kalėdos. Bjornas Hansenas sutiko jas visiškai vienas, absoliučioje ramybėje, kurią pertraukė tik pietūs pas Berit ir Hermaną Buskus antrąją Kalėdų dieną, kaip jie buvo įpratę. Sausio pradžioje grįžo Peteris, o to paties mėnesio viduryje Bjornas Hansenas išvyko į Vilnių.

Kur tas Vilnius? Vilnius – kažkur Europoje, nusakyti tiksliau – neįmanoma. Reikia važiuoti traukiniu iš Kongsbergo į Oslą, skristi lėktuvu iš Fornebu į Kopenhagos oro uostą Kastrupą, ir palaukus valandą tranzito salėje lipti į lėktuvą, kuris skrenda Vilniun. Po skrydžio, trunkančio valandą ir dvidešimt minučių, lėktuvas nusileidžia Lietuvos sostinės oro uoste. Tada esi už 200 km nuo Minsko, jeigu keliautum rytų kryptimi. Iki Rygos – 300 km šiaurės vakarų kryptimi. Iki Varšuvos – 400 km į pietus. Iki Sankt Peterburgo 650 km, iki Maskvos 900 km, o iki Berlyno – 850 km. Pusiaukelėje tarp Maskvos ir Berlyno, kažkur vidur Europos. Iki Baltijos pakrantės, iki Lietuvos svarbiausiojo uosto Klaipėdos ir iki paplūdimių – 250 km.

Taigi Bjornas Hansenas buvo Vilniuje. Stovėjo ir spoksojo pro langą iš savo kambario aštuonioliktame aukšte, tipiškame sovietiniame viešbutyje „Lietuva“, žemyn į miestą kitapus Neries. Senas, garbus miestas. Europoje. Ant kalvos viršūnės stūkso pilis su Gedimino bokštu, o jos papėdėje driekiasi miestas su savo bažnyčiomis, pastatais bokštais ir mūro sienomis. Bjornui Hansenui vaizdas pro langą padarė didžiulį įspūdį ir jis tučtuojau nutarė išeiti laukan. Netrukus perėjo akmeninį tiltą į kitą upės krantą, kur plytėjo senasis miestas. Miestas su XIV amžiaus skeletu. Šimtmečių senumo prieglobstis lietuviams, lenkams, gudams ir žydams. Dabar čia gyvena lietuviai, didelė rusų mažuma. Miestas su siauromis gatvelėmis, grindiniu ir su būdingu kokso kvapu. Dūmai, kylantys į viršų ir nugulantys ant miesto. Kokso ir karstelėjusio aliejaus kvapas. Bjornas Hansenas skubėjo gatvėmis, vilkėdamas savo vakarietiškais, kaip norvegui – gana nuobodokais drabužiais. Visi žiūrėjo į jį. Jie stovėjo siaurose tarpuvartėse ir žiūrėjo į jį. Vilkėdami nunešiotais, senamadiškais drabužiais. Po pažastimis laikydami ryšulius. Susilenkę ir kuproti. Bet jie sekė jį žvilgsniais, žibančiais iš smalsumo. Jis buvo Amerikos pasiuntinys. Kopūstai ir bulvės. Audinių ritiniai parduotuvėse gatvės mūro pastatuose. Vyriškis, traukiantis vežimėlį, pilną tuščių pieno butelių. Barška. Bjornas Hansenas nuskubėjo, apimtas šiek tiek nemalonaus jausmo. Senieji XVI amžiaus miesto vartai. Šv. Kazimiero bažnyčia. XVIII amžiaus teatro pastatas. Arkivyskupijos rūmai. Naujoji, XVIII amžiaus, rotušė. XVI amžiaus universitetas su Šv. Jonų bažnyčia. Gedimino aikštė su pačia Katedra ir atskirai stovinčiu varpinės bokštu. Din dan.

Buvo šalta, jis kaleno dantimis. Viduržiemis. Žmonės skubinosi siauromis gatvelėmis. Išsyk pradėjo snigti. Buvo tamsi diena Vilniuje, ir išsyk pradėjo snigti. Taip, šiame mieste Bjornas Hansenas pamatė sniegą, sningantį taip, kaip būdinga Centrinei Europai. Sunkus ir drėgnas sniegas dribo žemyn ant Vilniaus, kadai vadinto Lietuvos Jeruzale, o tarpukary buvusio Lenkijos provincijos miestu. Didžiulės baltos snaigės ore, jos sklendė ant žemės, žemė jas sugerdavo ir jos pranykdavo. Tarp baroko pastatų, virš besiraizgančių ankštų gatvelių, sniegas dribo sunkiais baltais kąsniais žmonėms ant storų pečių, į plaukus, kurie sudrėkdavo. Akimoju gatvės prisipildė mokinių, mėginančių ore sugauti snaiges. Jie staiga pasipylė į gatvę iš ankštų, siaurų angų namų eilėse, su mokyklinėmis uniformomis, su knygomis kuprinėse, kurių jie stengėsi atsikratyti palikdami ant sienų atbrailų, nišų, laiptų, o tada bėgdavo į gatvės vidurį gaudyti sniego savo žvitriomis rankutėmis. Jie plojo delnais, gaudydami sniegą ore, greitais judesiais, bergždžiai tikėdamiesi sugauti pakankamai snaigių, kad išeitų sniego gniūžtė. Bjornas Hansenas nuskubėjo toliau per miestą ir stebėjo šį keistą, staigų spektaklį, spontaniškai atsivėrusį jam prieš akis. Grįžo prie senojo akmeninio tilto per Nerį, į savo atsitraukusį viešbutį „Lietuva“, išdidžiai stūksantį aname krante.

Nusipurtė nuo plaukų sniegą kaip vandenį, įžengdamas į viešbučio „Lietuva“ registratūrą. Registratūra buvo gili ir tamsi, pompastiško XX a. 7-ojo dešimtmečio stiliaus. Stori kilimai ant grindų, prislopintas apšvietimas ir pačiame gale žybsinčios lempelės ant ilgo registratūros stalo. Priešais stovėjo kompanija, kuri linksmai, su glėbesčiavimaisis ir perdėtais rankų mostais sveikinosi su kita kompanija. Bjornas Hansenas nuskubėjo ten, mat jis pažinojo vieną kompaniją. Mat tai buvo ta kompanija, kuriai ir jis pats priklausė ir kurie dabar sveikinosi su savo šeimininkais lietuviais. Mat Bjornas Hansenas atskrido į Vilnių kaip vienos delegacijos narys. Jis buvo išrinktas į Norvegijos savivaldos pareigūnų delegaciją, kuri lankėsi Lietuvoje mokyti lietuvius demokratijos. Ir štai jie stovėjo ten, sveikindamiesi su tais, kuriuos reikėjo apmokyti. Jie turėjo surengti diskusijas ir konsultacijas su lietuviais, kurie buvo parinkti kandidatais į svarbias pareigas savivaldos administracijoje šioje buvusioje sovietinėje respublikoje, dabar paskelbusioje nepriklausomybę. Norvegai turėjo konsultuoti lietuvius, kaip racionaliai įgyvendinti savivaldos demokratiją tokiu būdu, kad vietos gyventojai ir būtų valdomi, ir patys dalyvautų valdyme. Nieko keista, kad tokioje delegacijoje turėjo būti ir norvegas savivaldybės finansų specialistas, ir taip pat nieko keista, kad tas specialistas buvo Bjornas Hansenas, jis juk jau buvo išdirbęs tose pareigose beveik 20 metų, ir per tą laikotarpį taip pat buvo keletą kartų išrinktas į pasitikėjimo postus Norvegijos miestų bei rajonų finansininkų sąjungoje.

Konferencija prasidėjo netrukus po šio prisistatymo vestibiulyje. Ji vyko pačiame viešbutyje, kur norvegai ir buvo apsistoję. Paskui sekė dar trys dienos, kurių metu vyko posėdžiai, pertraukiami ekskursijų po Vilniaus miestą ir vienos dienos išvykos po Lietuvą. Paskutinį vakarą vyko iškilmingi pietūs, o tada norvegų delegacija grįžo į Oslą. Apie pačią konferenciją Bjornas Hansenas mažai ką teturėjo pasakyti. Jis ko gero buvo ne itin geros formos, – ir dėl gausių pobūvių vakarais, ir dėl savų minčių. Bet jis pastebėjo, jau nuo pat pirmos valandėlės, kad šis norvegų ir lietuvių savivaldos valdininkų susitikimas buvo kažkoks savotiškas. Norvegai buvo garbinami. Labiau garbinami, nei kad jam patiko, mat jie buvo garbinami ne dėl savo pačių asmenybių, o dėl jų pavydėtino statuso.

Lietuviai svajojo būti Bjorno Hanseno vietoje, avėti jo batais. Jie laikė jo batus ypač elegantiškais ir nesusilaikė nerodę į juos pirštais. Ir dėl to Bjornas Hansenas jautėsi keistai būdamas pačiu savimi, avėdamas savais batais. Taip pat ir jo laikrodį gaubė pažadėtoji aura. Jie žiūrėjo į laikrodžio nešiotoją kaip į savaime suprantamos viršenybės išraišką. Jo tiesiai šviesiai klausdavo, kiek valandų, nors lietuviai patys turėjo laikrodžius. Tada Bjornas Hansenas ištiesdavo ranką, pažiūrėdavo į savo rankinį laikrodį ir vokiškai pasakydavo, ką rodo ciferblatas. Bet lietuviai nesiklaũsė, jie tik žiūrėjo, užkerėti žiūrėjo į tai, kas apsireikšdavo ant Bjorno Hanseno riešo, jam atitraukiant marškinių rankogalį, kad pasimatytų laikrodis, – natūralus judesys, kurį jis tūkstančius kartų buvo atlikęs ir kuris niekada anksčiau nesukeldavo absoliučiai jokio šurmulio. Ir čia nebuvo tamsuoliai iš Lietuvos gūdumos, tiesioginiai nebylių baudžiauninkų palikuonys. Tai buvo aukštą išsimokslinimą turintys žmonės, išrinkti tapti savivaldos vadovais naujojoje Lietuvoje. Jie atstovavo naujosios Lietuvos stuburo smegenims. Ir Bjornas Hansenas nebuvo vienintelis, patyręs jų beribį garbstymą, nes vaikščiojo vilkėdamas savais drabužiais. Visa norvegų delegacija patyrė tą patį. O kadangi ją sudarė gana paprasti, daug kas pasakytų, netgi pilkoki norvegų savivaldos šulai, iš kurių tik vienas kitas, jeigu apskritai bent vienas, galėtų būt pavadintas elegantiškai vilkinčiu, tad nieko keista, kad norvegų delegacijos nuotaika buvo pakylėta, išties, kai kurie neišvengiamai jautėsi be galo pamaloninti. O Bjornui Hansenui tai reiškė, kad jis suprato, jog tas planas, kurio įgyvendinti į Lietuvą jis atvyko, tiesiog negali nepavykti.

Todėl antrąją dieną jau prieš pusryčius jis išėjo iš viešbučio ir pasigavo taksi. Buvo įsitempęs, bet ramus. Paprašė taksisto nuvežti iki didžiausios Vilniaus ligoninės. Sunkiausia buvo rasti tinkamą žmogų; jį radus, viskas toliau klotųsi savaime. Dr. Šiocas buvo davęs jam patarimų, kaip elgtis, į kokį specialistą kreiptis, ant kokio hierarchijos laiptelio tasai specialistas turėtų stovėti, ir kai taksi sustojo prie milžiniško ligoninės komplekso, jis sugebėjo, pasitelkęs į pagalbą vokiečių-lietuvių kalbų žodynėlį, susirasti dr. Liutvinską.

Dr. Liutvinskui pasakė, kad reikalas daktarui galbūt pasirodysiąs keistokas, tačiau paprašė leisti iki galo išdėstyti, kokiu tikslu pas jį apsilankęs. Dr. Liutvinskas linktelėjo, taip parodydamas, kad prašo kalbėti toliau. Tai buvo į ketvirtą dešimtį įkopęs vyras, vilkįs kaip gydytojai visame pasaulyje, – baltu chalatu. Bjornas Hansenas išdėstė savo reikalą. Nė sykelio, Bjornui Hansenui bepasakojant, kokių paslaugų jis pageidaująs iš daktaro, šis neparodė, kad jo galvoje kas nors dedasi. Jis nei išsižiojo, nei pakėlė antakius. Nors jam tai turėjo skambėti kaip beprotybė, jis atrodė neišmuštas iš vėžių, tiesą sakant, netgi gan abejingas. Jam buvo tas pats. Jis klausėsi, o Bjornui Hansenui baigus pasakoti, gūžtelėjo pečiais ir pasakė, kad jeigu tikrai Ponas Hansenas to norįs, tai jis nematąs jokių rimtų kliūčių, kodėl to nebūtų galima padaryti. Tačiau, pridūrė jis, tokia operacija nebūsianti už dyką, bet ponas Hansenas neabejotinai tai suprantąs. Vienintelis dalykas, kurio jis norįs pasiteirauti, tai ar ponas Hansenas suprantąs, kad honorarą jis turįs gauti grynais, tad jis nuoširdžiai viliąsis, jog ponas Hansenas šitą reikalą apmąstęs prieš išvykdamas iš tėvynės ir iš anksto ėmęsis atitinkamų priemonių. Bjornui Hansenui tai patvirtinus, dr. Liutvinskas linktelėjo, taip parodydamas, jog yra patenkintas savo naujuoju pacientu. Tik kai Bjornas Hansenas paminėjo sumą, kurią buvo pasirengęs sumokėti, dr. Liutvinskas krūptelėjo. Ar jis gerai išgirdęs? Ar tikrai taip galį būti? Šis žmogus iš Vakarų siūląs jam 10 000 dolerių? Praktiškai už nieką? Dr. Liutvinskas pakartojo sumą: 10 000 dolerių? Grynais? Bjornas Hansenas tai patvirtino. Dr. Liutvinskas atsistojo ir ištiesė Bjornui Hansenui ranką. Jis akivaizdžiai buvo sujaudintas ir, nors bandė tai nuslėpti, jam nevisiškai pavyko. Dr. Liutvinsko ranka drebėjo.

Po šio pokalbio, per kurį Bjornas Hansenas sumokėjo 1000 dolerių avansą ir jie tykiai ramiai aptarė tolesnę eigą, Bjornas Hansenas galėjo grįžti į „Lietuvos“ viešbutį, kur vyko konferencija. Grįžo kaip tik laiku pietums. Niekam neatrodė keista, kad pirmoj dienos pusėj jo nebuvo, prieš tai naktį visi neblogai pašventė, ir ypač dalyviai iš Lietuvos džiūgavo pamatę jį pagaliau pasirodant. Paskui jis iki galo dalyvavo likusiuose konferencijos renginiuose: ir pačiuose posėdžiuose, ir ekskursijose, ir vakarienėse bei visoj kitoj socializacijoj, ryžtingai nusiteikęs nuslėpti, jog jo mintys krypsta visai kitur. Gėrė su saiku, bet tuo nedideliu gurkšneliu, ką išgėrė, mėgavosi perdėm svaigulingai. Po iškilmingos vakarienės viešbučio pokylių salėje paskutinį vakarą balius tęsėsi prie viešbučio baro ir greta jo. Buvo metas susibroliauti, ir Bjornas Hansenas mielai ėmėsi broliautis. Jį pakvietė pakilti į vieno iš lietuvių kambarį kartu su būriu kitų tęsti broliavimosi; įprastinėmis aplinkybėmis jis nebūtų atsisakęs. Bet dabar jis pasakė užkilsiąs ten truputuką vėliau, pirma norįs išeiti pakvėpuoti grynu oru. Šį pastarąjį dalyką jis paminėjo su kreiva šypsena ir kiek besipinančiu liežuviu, tad kiti suprato, jog jam dabar tikrai reikią išeiti pakvėpuoti grynu oru. Tada jis apsivilko puspaltį, registratūroje, kaip įprasta, atidavė raktą ir išėjo į vėlų sausio vakarą. Kai žinojo, jog iš viešbučio jau nesimatys, jis išsitiesino ir greitais, nesukaustytais žingsniais nužingsniavo gatvėmis. Tąvakar snigo. Tas pats sniegas, kaip ir anądien. Sunkios, baltos snaigės virš šykščiai apšviesto Europos miesto, Vilniaus. Jis pasiekė ligoninę, kur dr. Liutvinskas stovėjo ant laiptų ir jį pasitiko.

Jis buvo įvestas į ligoninę ir užpakaliniais laiptais nulydėtas į patalpą, kur stovėjo lova. Tai buvo jo palata, jo vienutė. Dr. Liutvinskas paliko jį vieną, kol pasiruoš. Jis nusirengė ir susikabino drabužius aukštoje spintoje tame spartietiškai įrengtame kambaryje. Atsigulė savo lovon. Po valandėlės atėjo dr. Liutvinskas drauge su dviem seselėmis. Prižiūrint dr. Liutvinskui, Bjornas Hansenas buvo sutvarstytas ir sugipsuotas, laikantis visų medicininių taisyklių, taikomų tokiais atvejais kaip šis.

Kai Bjornas Hansenas kitą rytą nepasirodė, kilo susirūpinimas. Jo nebuvo per pusryčius, nepasirodė jis nė tada, kai norvegų delegacija rinkosi prie registratūros, ruošdamasi išvykti į oro uostą. Ir jo lagamino nebuvo tarp norvegų delegacijos bagažo, kuris stovėjo vienoje krūvoje prie registratūros, prižiūrimas rūbininko. Pasiteiravus registratūroje, paaiškėjo, kad raktas, kurį Bjornas Hansenas pridavė pereitą vakarą, taip ir nebebuvo paimtas. Jo kambarys buvo atrakintas ir aptikta, kad jo ten nebuvo, nors daiktai buvo ten. Buvo paskambinta į oro uostą ir pasiteirauta jo ten, jeigu jis dėl kokios nors neaiškios priežasties būtų nuvažiavęs tiesiai ten, nepasirūpinęs nė pasiimti bagažo. Susirūpinimas darėsi vis rimtesnis. Autobusas, vešiantis į oro uostą, stovėjo ir laukė, bet Bjorno Hanseno nebuvo nė pėdsakų. Tada atskubėjo sukrėstas lietuvių delegacijos narys ir pasivadino norvegų delegacijos vadovą į šalį. Jis informavo gavęs pranešimą iš Ligoninės, jog Bjornas Hansenas paguldytas ten, po avarijos, ir dėl patirtų sužalojimų operuotas. Būklė esanti rimta, tačiau pavojus gyvybei negresia.

Kas dabar? Iki skrydžio liko ne tiek jau daug laiko, jau metas važiuoti į oro uostą, bet ar jie gali taip imti ir išvykti, palikę Bjorną Hanseną lietuviškoje ligoninėje, rimtai sužalotą? Gal vienam ar dviem iš jų pasilikti, jo palaikyti? Lietuvių delegacijos vadovas patikino, kad nesą būtinybės, visų pirma, ilgą laiką jam tai vis viena niekuo nepadėtų, o antra – jis ir taip buvo pačiose geriausiose rankose. Jeigu kas nutiktų, ambasada Varšuvoje jau perspėta. Ambasados sekretorius aplankysiąs jį, kai tik pribręsiąs laikas. Tai nuramino norvegų delegaciją, ir jie nustatytu laiku visu būriu išvyko namo.

Bjornas Hansenas keletą savaičių liko gulėti ligoninėje Vilniuje. Jis buvo dr. Liutvinsko pacientas, prie kurio niekam kitam nebuvo galima prisiartinti be dr. Liutvinsko leidimo. Kartais dr. Liutvinskas aplankydavo jį drauge su kitais gydytojais, tuomet jie stovėdavo palatos viduryje, ir jis girdėdavo, kaip dr. Liutvinskas pusbalsiu kalbasi su kitais. Kartais dr. Liutvinskas atlikdavo vizitaciją, lydimas pulko viena paskui kitą tipenančių seselių, tai būdavo tiesiog nedidelė procesija, ir tais atvejais Vakarų pasaulio pasiuntinio lankymas būdavo tik viena grandis ilgoje vizitacijų grandinėje. Kartą per dieną ateidavo seselė ir pakeisdavo tvarsčius bei nuodugniai įtrindavo jį tepalais. Buvo dvi seselės, kurios keisdavosi tarpusavyje, tos pačios, kurios tvarstė ir gipsavo jį pirmąjį vakarą. Jos buvo jaunos ir mielos ir slaugė jį kuo rūpestingiausiai. Kartais kalbindavo jį lietuviškai ir nusišypsodavo jam suvokusios, kad jis nė žodžio nesupranta. Retkarčiais ateidavo jos abi, lydimos dr. Liutvinsko, ir tada jis girdėdavo, kad jos šnekasi apie jį tarpusavyje, ir abi atrodydavo susigraudinusios. Dr. Liutvinskas kartais prieidavo prie jo lovos ir stovėdavo, susirūpinęs žvelgdamas į jį. Arba atsisėsdavo šalia, paimdavo jo ranką, kad paklausytų pulso tvinksnių, o kartais – stetoskopu klausydavosi jo širdies. Kiekvieną dieną atnaujindavo kreives diagramoje, kabančioje ant sienos prie jo lovos.

Vieną dieną dr. Liutvinskas sušvirkštė jam vaistų, nuo kurių jį apėmė malonus svaigulys. Netrukus po to dr. Liutvinskas grįžo drauge su ponu, kalbėjusiu, kaip Bjornas Hansenas girdėjo, norvegiškai, bet, deja, jis buvo toks apsvaigęs, kad ne visai suprato, ką šis sakė ar ko norėjo. Tačiau paskui dr. Liutvinskas papasakojo, kad tai buvo Norvegijos ambasados Varšuvoje sekretorius, ir parodė į primityvų naktinį staliuką šalia Bjorno Hanseno lovos, kur stovėjo gėlių ir saldainių. Reikia tikėtis, kad kai jis apsilankys kitą kartą, Bjornas Hansenas jausis jau geriau, ir tada jis atsineš pluoštą norvegiškų laikraščių ir kitokios lektūros.

Dr. Liutvinskas žiūrėjo į jį su didžia pagarba ir su įgudusiu medicininiu profesionalumu. Jam taipogi kilo įtarimas, kad gaunąs ne įprastinius ligoninės patiekalus, bet išskirtinį maitinimą, nes valgiui nieko nebuvo galima prikišti. Dr. Liutvinskas pakaitom tai žvalindavo jį savo žodžiais, tai rodydavo užuojautą. Tą dieną, kai atėjo pranešti, jog tai, kas įvykę, yra neatšaukiama, tai reiškia jam teksią susitaikyti su tuo, jog visą likusį gyvenimą turėsiąs praleisti invalido vežimėlyje, kalbėdamas jis gniaužė rankas. Jis atsisėdo prie pat Bjorno Hanseno, netgi perstatė kėdę, kuri prieš tai stovėjo pristumta prie lovos, ir pastatė ją būtent taip, kad atsisėdęs galėtų žiūrėjo tiesiai savo pacientui į akis. Tą dieną jį taip pat lydėjo seselių procesija. Jos stovėjo išsirikiavusios palei sieną, kai jis perdavė Bjornui Hansenui šią neatšaukiamą informaciją, visos buvo itin rimtos ir žiūrėjo priešais save, smarkiai susigraudinusios, taip pat ir tiedvi, kurios priėmė jį pirmąjį vakarą, o paskui pakaitom slaugė jį. Jos stovėjo tarytum raudotojų choras graikų tragedijoje, tiesa, vilkįs baltais rūbais.

Jis sulaukė svečių. Pirmiausia apsilankė lietuvių delegacijos vadovas, kuris gyveno Vilniuje, o paskui – Norvegijos ambasados Varšuvoje sekretorius. Per abu šiuos vizitus dalyvavo ir dr. Liutvinskas, o kai lankėsi lietuvis, jis dažnai įsiterpdavo pats ir kažką pasakodavo savo tautiečiui jų bendrąja kalba, greičiausiai, apie avariją ir jos pasekmes pacientui norvegui. Kai lankėsi ambasados sekretorius, dr. Liutvinskas nesakė nieko, bet visą laiką buvo ten, fone. Beje, pastarasis vizitas praėjo visai šauniai, jie šnekučiavosi apie šį bei tą, ir buvo akivaizdu, kad ambasados sekretorius ir pats vengia tiesiai kalbėti apie priežastį, dėl kurios Bjornas Hansenas buvo atsidūręs Vilniaus ligoninėje.

Jis buvo paties dr. Liutvinsko pacientas, kurį gydytojas pavydžiai sergėjo. Nuolatos išdygdavo prie Bjorno Hanseno lovos, dažnai – vienas. Tuomet atsisėsdavo ir žiūrėdavo į jį. Klausinėdavo, kaip jis jaučiąsis, ar turįs nusiskundimų dėl gydymo. Kartais staiga imdavo pasakoti apie save patį. Kad esąs lietuvis ir katalikas. Apie Lietuvos dykras, kuriose prabėgusi jo vaikystė. Kad nekenčiąs rusų ir komunizmo, ir vis dėlto turįs už daug ką būti jiems dėkingas. Be jų nebūtų gydytoju, triūstų žemės ūkyje. Be jų Vilnius būtų ne Lietuvos sostinė, o Lenkijos miestas. Rytoj Vilnius gal vėl bus Lenkijos miestas. Viskas priklauso nuo vokiečių. Mes daug klajojom ir klajosim ateity. Gal vėl iki Dnepro pakrančių, ką gali žinoti. Jeigu Vokietija norės atsiimti Štetiną ir Breslau, Kionigsbergą, Dancigą ir Mėmelį, tuomet Lenkija užsimanys atsiimti Vilnių, o mums teks leistis į rytus. – Bet aš nepražūsiu, – pridūrė dr. Liutvinskas, – nes Dievas manęs neapleis. – Taip jis kalbėjo savo pacientui. Šiam stebėtinam žmogui iš Vakarų, gulinčiam lovoje, sutvarstytam ir sugipsuotam pagal visas amato taisykles. Žmogui, dėl kurio vertėtų raudoti, jeigu atsisėstum prie jo lovos ir susimąstytum apie tai, kas nutiko, taip pat ir žvelgiant iš paties paciento perspektyvos. Bet dr. Liutvinskas apie tai negalvojo. Kalbai pasisukus apie tokius dalykus, jis imdavo kalbėti labai aptakiai. Bet jis dažnai sėdėdavo prie Bjorno Hanseno lovos. Bjornas Hansenas galvojo, kad todvi mielos sesutės turi būti įtrauktos į visą šį reikalą, jos buvo sąmokslininkės. Bet daugiau niekam nebuvo reikalo to žinoti. Tik dr. Liutvinskui ir dviem tamsiaplaukėms gražuolėms seselių chalatais.

Dr. Liutvinskas sėdėdavo prie šio keisto vyriškio, reikia manyti, pakeitusio gydytojo gyvenimą, lovos. Gal dėl to jis ir ateidavo taip dažnai, kad pabūtų šalia žmogaus, kurio dėka jam tapo įmanomas visiškai naujas gyvenimas, ateitis, apie kurią iki pasirodant Bjornui Hansenui jis nebūtų drįsęs nė pagalvoti. 10 000 dolerių nusileido iš dangaus ir įkrito tiesiai dr. Liutvinskui į kišenę. Jo gyvenime atsirado turtingas žmogus, kuriam buvo šovusi beprotiška idėja. Šis sutvarstytas ir sugipsuotas žmogus iš Vakarų buvo Dievo dovana dr. Liutvinskui, ir gydytojas būtent taip traktavo Bjorną Hanseną. – Kada nors dr. Liutvinskui juk reikės eit išpažinties, – pagalvojo Bjornas Hansenas, – jis garantuotai jos prieis tik tada, kai jau būsiu išvažiavęs, bet ar jis tada visa tai įvardys kaip nuodėmę, kuria nusikalto, ar kaip stebuklą, kuris nepelnytai atsirado jo gyvenimo kelyje ir palaimino jį?

Ir tos dvi mielos, mažos sesutės irgi taip pat traktavo Bjorną Hanseną. Su didžia pagarba ir kuo didžiausiu rūpestingumu. Vieną dieną dr. Liutvinskas, nuo kurio neatsiplėšė abi seselės, į Bjorno Hanseno palatą įstūmė invalido vežimėlį. Tiedvi seselės padėjo Bjornui Hansenui įsėsti į vežimėlį, o paskui, kai dr. Liutvinskas paaiškino, kaip juo naudotis, bei aptakiomis formuluotėmis davė patarimų, kaip, tiesą sakant, elgiasi luošas žmogus, ir kai jį sodina į vežimėlį, ir kai jis po to jau sėdi jame, seselės išvežė Bjorną Hanseną į koridorių ir pastatė verandoje su stogu. Bjornas Hansenas pastebėjo, kad Lietuvoje jau pavasaris. Paukščiai čiulbėjo, skleidėsi medžių lapai. Netrukus jis paliks ligoninę ir Vilnių. Praleido ten dar savaitę, daugiausiai rūpindamasis, kad įgustų sėdėti invalido vežimėlyje, daug važinėjosi po koridorių arba sėdėdavo verandoje su stogu, ant kelių pasidėjęs užklotą. Kartais, kai jis taip sėdėdavo, prisistatydavo dr. Liutvinskas, atsisėsdavo šalia jo ir pasakodavo, ką reiškia būti gimusiam Lietuvoje. Jis turėdavo su savim nutrintą albumą ir rodydavo jam nuotraukas. Savo tėvo, kuris buvo kolūkietis. Motinos, storos lietuvės kaimietės. Savo trijų brolių ir sesers. Jis gavo pamatyti sesers medalioną, mat ši buvo mirusi; mirė būdama 16 metų, todėl jos nuotrauka buvo įtaisyta medalione, kurį dr. Liutvinskas nešiojo ant grandinėlės, pasikabinęs ant kaklo. Jis gavo pamatyti nuotraukų, kuriose dr. Liutvinskas buvo vaikas, jaunuolis, studentas ir jaunas daktarėlis. Nuotraukų, kurios vaizdavo ponią Liutvinskienę ir du jų vaikus. Nufotografuotus ankštame, baldų prigriozdintame bute. Ponia Liutvinskienė taip pat buvo gydytoja. Dirbo čia pat, ligoninėje. – Gaila, kad nesusipažinote su ja, – kalbėjo dr. Liutvinskas. Vaikams buvo 6-eri ir 8-eri metai. Visos nuotraukos atrodė tipiškai nenatūralios, pozuojamos. Fotografuojamieji jautėsi esą pas fotografą, nesvarbu, kad tas fotografas buvo tėtis (vaikams), vyras (poniai Liutvinskienei) ar sūnus (tėvui ir motinai). Net interjeras atrodė nenatūralus, su visais daiktais, sukrautais ant klibančio valgomojo stalo, aplink kurį sėdėjo Liutvinskų šeima, išskyrus patį dr. Liutvinską, kuris stovėjo anapus fotoobjektyvo. Dr. Liutvinskas svajojo apie Pax Romana. Apie taiką lietuviams naujos Romos imperijos ribose. Kuri galėtų sutramdyti vokiečių ekspansiją Baltijos pakrante ties Oderio–Neisės riba, kur lenkai, lietuviai ir gudai gyventų amžinoje taikoje. O barbarai rusai liktų kitapus šios naujosios Romos sienos. Dr. Liutvinsko vaikai sėdėjo už stalo ir stebeilijo į jį. Ponia Liutvinskienė stebeilijo į jį. Dr. Liutvinskas, būdamas jaunas studentas, stebeilijo į jį. Ranka buvo apkabinęs bendramokslį per pečius, ir abu stebeilijo į jį neperprantamais veidais. Senoji Liutvinskienė stebeilijo į savo sūnų, kuris, jaunas daktarėlis, grįžo į kaimą su fotoaparatu, kad nufotografuotų savo motiną, o sykiu stebeilijo ir į jį, žmogų iš Vakarų. Apie paties Bjorno Hanseno šeimą dr. Liutvinskas neklausinėjo. Jis atvyko iš anapus ir neturėjo jokios istorijos. Jis, turtingas ir nepažįstamas, atvyko iš kitur, pas dr. Liutvinską ir paprašė paslaugos, taip pakeisdamas dr. Liutvinsko gyvenimą, o pats save, dėl vienos ar kitos neperprantamos priežasties, pasodindamas kaip luošį į invalido vežimėlį. Dr. Liutvinskas neturėjo jokių klausimų. Neuždavinėjo dr. Liutvinskas jokių klausimų ir apie tą turtingąjį pasaulį, iš kurio jis atvyko.

Paskui Bjornas Hansenas buvo išrašytas. Jį įstūmė į dr. Liutvinsko kabinetą, kur jis gavo pluoštą pasirašytų ir antspauduotų popierių su detalia ataskaita apie buvimą Vilniaus ligoninėje. Tada jis buvo nuvežtas į oro uostą. Į išvykimo salę jo vežimėlį stūmė tos dvi tamsiaplaukės seselės. Jos ėjo greta viena kitos, abi laikydamos už rankenos ir stumdamos jį pirmyn link registracijos stalelio. Tada viena priėjo ir užregistravo jį skrydžiui, o kita stovėjo už vežimėlio ir laukė. Paskui jos nuvežė jį toliau, prie pasų kontrolės punkto, link tarptautinių skrydžių salės, eidamos vis greta viena kitos, tartum dvi seserys, ir stumdamos jį. Prie pasų kontrolės punkto jo lūkuriuodama stovėjo SAS stiuardesė. Dvi lietuvės seselės perleido invalido vežimėlį šiai moteriai, dabar perėmusiai atsakomybę už tolimesnį transportą. Bet, prieš perduodamos jį stiuardesei, jos pasilenkė, abi, – iš pradžių viena, paskui kita, – ir apkabino jį, nesuvaldydamos ašarų.

Tai buvo taip netikėta ir tai šaltokai SAS stiuardesei, kuri kiek atsitraukė atgal, ir Bjornui Hansenui, kuris dabar susmuko ir su nerimu laukė, kaip bus pravežtas pro pasų kontrolę, o tada – toliau, ilgais koridoriais iki lėktuvo. Taip pat ir viso to, kas bus paskui. Tačiau stiuardesė griebė vežimėlio rankeną ir pravežė jį pro pasų kontrolę, pro duris, kurios užsivėrė jam iš paskos, ir kadangi jis sėdėjo žiūrėdamas į priekį ir negalėdamas apsisukti, tai nebepamatė tų dviejų seselių, kurios stovėjo viena greta kitos ir žiūrėjo, kaip jis dingsta už automatinių durų, iškeliauja į savąjį pasaulį, kurio jos negavo pamatyti nė sušmėžuojant, kai durys užsidarė.

Jam buvo paskirta vieta lėktuvo gale, šalia vienvietės sėdynės, skirtos įgulai, kur šalia jo atsisėdo toji pati stiuardesė, ir lėktuvui kylant viena ranka tvirtai laikė vežimėlio rankeną. Jis papurtė galvą, kai privažiavo vežimėlis su maistu ir gėrimais, beje, šioje lėktuvo dalyje už valgių ir gėrimų patiekimą buvo atsakinga „jo“ stiuardesė. Jis sėdėjo ir spoksojo tiesiai prieš save, susmukęs, paskendęs giliose mintyse. Jis buvo pakeliui namo. Jis taip bijojo, kaip dar niekada anksčiau nebuvo bijojęs, taip pat ir dėl to, kad nuo šios baimės nepradėtų visu kūnu drebėti. Bijojo, kad nepajėgs įgyvendinti savojo projekto. Sėdėjo aukštai danguj, kažkur virš Europos. Ankštame, pailgame lėktuvo salone, pačiam jo gale. Sėdėjo susmukęs invalido vežimėlyje ir niūriai spoksojo tiesiai priešais save. Kai lėktuvas pradėjo žemėti, stiuardesė atsisėdo į laisvą vietą šalia jo ir vėl taip pat stipriai laikė vežimėlio rankeną. Kastrupo oro uoste jis buvo perduotas kitai stiuardesei paskutiniam kelionės ruožui, tarp Kopenhagos ir Oslo. Oslo Fornebu oro uoste jį perėmė Kongsbergo ligoninės atsiųsto greitosios pagalbos automobilio ekipažas. Jie stovėjo ir laukė, kol stiuardesė išvežė jį pro duris į atvirą vestibiulį, kuris pribloškia garsiais, norvegiškais balsais, kai išeini iš tarptautinių skrydžių atvykimo salės, iškart po muitinės. Du vyrai baltais drabužiais, kurie tučtuojau ėmė juo rūpintis.

Norvegijoje jau buvo pavasaris, bet dar vėsu, kaip jis pastebėjo per tą trumpą kelionę nuo išėjimo iki tos vietos, kur stovėjo greitosios pagalbos automobilis. Buvo balandžio vidurys, Didžiosios savaitės antradienis, dvi dienos prieš Didįjį ketvirtadienį, mat Velykos tais metais išpuolė vėlyvos. Jo nebuvo aštuonias savaites. Greitoji nuvežė į Kongsbergą, per Drameną ir Hoksundą. Argi jam ne visą laiką patiko Norvegijos vaizdai, taip pat ir šitas kraštovaizdis Drameno upės pakrantėmis, tarp Drameno ir Hoksundo bei tarp Hoksundo ir Kongsbergo, su lygiais laukais ir stačiom kalvom? Tiedu baltai vilkį vyrai sėdėjo ant priekinės sėdynės ir pasakojo vienas kitam, ką veiksią per Velykų laisvadienius, tuo metu kai Bjornas Hansenas sėdėjo užpakaly, invalido vežimėlyje, susmukęs, kaip ir anksčiau. Kai jie atvyko prie Kongsbergo ligoninės, jis buvo iškeltas su visu vežimėliu ir nuvežtas tiesiai pas dr. Šiocą, kuris jo jau laukė.

Dr. Šiocas priėmė jį taip, kaip įgudęs daktaras paprastai ir priima pacientus. Draugiškai ir su tam tikra distancija. Kabinete taip pat buvo seselė, kuri jam asistavo. Ji, be kita ko, pagelbėjo perkelti Bjorną Hanseną iš vežimėlio ant apžiūros kušetės. – Mano nuvytusios kojos, – pagalvojo Bjornas Hansenas, – nepamiršk jų. – Bet apžiūrą atliko dr. Šiocas, seselė nėsyk neturėjo tiesioginio kontakto su Bjorno Hanseno kūnu. Po apžiūros Bjornas Hansenas buvo nuvežtas į rentgeno kabinetą, ir dr. Šiocas ėjo drauge su juo. Daktaras patsai padarė rentgeno nuotraukas, pats savo rankom apvertė Bjorną Hanseną ant pilvo, be kitų pagalbos, paskui palaukė, kol nuotraukas išryškins, o Bjornas Hansenas tuo tarpu buvo parvežtas atgal į dr. Šioco kabinetą. Tada jie buvo vienudu su sesele, bet nesišnekėjo. Jis gulėjo užsimerkęs ant lovelės, užklotas paklode, iki pat sugrįžtant dr. Šiocui su rentgeno nuotraukomis rankoje. Šis atrodė susirūpinęs. Pamojo seselei ir jiedu drauge perkėlė Bjorną Hanseną nuo apžiūros kušetės atgal į invalido vežimėlį. „Mano nuvytusios kojos“, pagalvojo Bjornas Hansenas. Dr. Šiocas išsiuntė seselę, ta dingstimi, kad reikią atnešti kažkokius popierius, tam, kad jiedu liktų vieni, ir seselė tai suprato.

Susirūpinusia mina, draugišku ir prislopintu balsu, sklidinu užuojautos, dr. Šiocas papasakojo, kad jo ką tik atliktas tyrimas visiškai patvirtino Vilniuje nustatytą diagnozę, kurios kopija buvo perduota Kongsbergo ligoninei. Taigi Bjornas Hansenas turįs pasistengti priimti tai kaip vyras, nes nieko kito jam ir nelieką. Dr. Šiocas suprantąs, kaip skaudu susitaikyti su tuo, jog nebėra jokios vilties, bet nieko kito jis negalįs padaryti. Dr. Šiocas puikiai suvokiąs, kad Bjornas Hansenas dabar nugrimsiąs į savigailos būseną, galbūt keliems mėnesiams. Tai absoliučiai žmogiškas dalykas, bet vis dėlto jis turįs viltį, kad ilgainiui Bjornas Hansenas pamatysiąs, jog gyvenimas ir privalo, ir gali tęstis, ir jis gali vėl įsilieti į visuomenę, kuri, šiaip ar taip, skyrė itin daug resursų tam, kad neįgalieji galėtų gyventi visavertį gyvenimą.

Bjornas Hansenas beviltiškai mėgino užmegzti akių kontaktą su daktaru. Ieškojo žvilgsnio ten, gilumoje. Sėdėjo plačiai atmerkęs savąsias akis ir gręžė žvilgsniu dr. Šioco akis, tas amžinai nutolusias akis, kurios taip ir liko tolimos ir neįsileido Bjorno Hanseno žvilgsnio į vidų; jis tiesiog nukreipdavo žvilgsnį, jeigu Bjornas Hansenas bandydavo jį sugauti. Jis klausėsi gydytojo narkomano, šnekančio apie tai, kaip visuomenė padarysianti viską, kas jos galiose, kad Bjornas Hansenas galėtų nugyventi gerą gyvenimą. Jis kalbėjo suprantąs, kad Bjornui Hansenui dabar sunku, bet šis privaląs žinoti, šią akimirką, kad mes, kiti, padarysim viską, kas mūsų galioje, kad padėtume jam ir jį paremtume, ir tai kalbėdamas jis atkreipė žvilgsnį į šį vyriškį, sėdintį invalido vežimėlyje, pažvelgė į jį nutolusiu, bet draugišku žvilgsniu, kuris ničnieko neatskleidė apie tą juodu siejusį reikalą, nuo kurio dr. Šiocui būtų nieko nekainavę dabar jį išvaduoti. Bjornas Hansenas stebeilijo į šio draugiško daktaro akis, kurios į jo žvilgsnį atsakė tuo pačiu nesutrikdomu draugiškumu. Pasigirdo lengvas beldimas į duris, seselė įėjo į vidų ir ant gydytojo rašomojo stalo padėjo šūsnį popierių, kuriuos reikėjo užpildyti. Tas ir buvo padaryta.

Jis buvo pargabentas namo į savąjį butą. Ir ten paliktas. Jis liko vienas. Bjornas Hansenas sėdėjo invalido vežimėlyje savo paties bute. Po kurio laiko pasigirdo durų skambutis ir Bjornas Hansenas nuriedėjo jų atidaryti. Tai buvo ne taip jau paprasta. Visų pirma jam reikėjo atrakinti spyną ir praverti duris, tada apsisukti su invalido vežimėliu ir pavažiuoti giliau į buto vidų, kad žmogus, stovėjęs už durų, turėtų vietos joms atsidaryti ir galėtų įeiti į vidų. Tai buvo patronažinė seselė. Maloni maždaug 60 metų moteris, atėjusi pagelbėti jam.

Ji paklausė, ko jis norėsiąs pietų, o kai šis nesugalvojo nieko konkretaus, ji gudriai nusišypsojo ir pasakė nupirksianti ko nors savo nuožiūra. Grįžo su pilnu krepšeliu maisto produktų, už kuriuos jis sumokėjo. Ji patiekė jam lašišos su agurkų salotomis. Jam bevalgant, vaikščiojo po butą ir puošė. Buvo nupirkusi gėlių ir dekoracijų. Geltonų velykinių viščiukų, kurių pridėliojo ant stalų ir lentynų. Dešimt geltonų tulpių, kurias pamerkė į dvi vazas, vieną ant svetainės staliuko, kitą – ant palangės. Prie jo lėkštės padėjo liepsnojančiai geltoną servetėlę. – Štai ir Velykos beldžias į duris, – pasakė ji. Jam pavalgius, ji paėmė lėkštę, stiklinę bei stalo įrankius ir suplovė. Ir išėjo.

Jis sėdėjo invalido vežimėlyje švariai išplautame (Mari Ana) ir tvarkingame bei papuoštame bute. Sūnaus čia nebuvo, bet jis buvo palikęs laišką. Rašė susiradęs kambarį kitur, mat taip būsią praktiškiau. Jis juk niekada ir neketinęs gyventi pas jį ilgiau nei būtina, t. y. kol susiras sau kitur kambarį. O dabar jį susiradęs, mikrorajone kiek atokiau nuo centro, vienos vilos cokoliniame aukšte, kur turįs vieno kambario butuką su atskiru įėjimu. Beje, ateisiąs aplankyti jo kurią dieną per šventes, nes neišvažiuosiąs, o liksiąs namie ir mokysiąsis. Su geriausiais linkėjimais, Peteris.

© Homo Liber (Publisher), 2011

© Ugnius Mikučionis (translator), 2011

Także w Kongsbergu zbliżało się Boże Narodzenie. Tuż przedtem Peter miał rodzaj egzaminu próbnego, a kiedy było już po nim, spakował się i pojechał do Narwiku, żeby tam spędzić święta. Gdy wyjeżdżał, wziął ze sobą tylko jedną walizkę, a ojciec odprowadził go na stację. Nadjechał pociąg, ojciec podał mu rękę. – Wrócę po świętach – powiedział Peter. – Tak dobrze mi się z tobą mieszka. Ojciec uśmiechnął się i życzył mu dobrej podróży. Wrócisz po świętach, pomyślał. Ale nie zostaniesz na długo. Wiem o tym.

Nastały święta. Bjørn Hansen obchodził Boże Narodzenie w zupełnej ciszy, całkiem sam, z małą przerwą na obiad u Berit i Hermana Busków drugiego dnia świąt, jak zwykle. Na początku stycznia wrócił Peter, a w połowie miesiąca Bjørn Hansen pojechał do Wilna.

Gdzie leży Wilno? Wilno leży w takim czy innym punkcie Europy, trudno to określić dokładniej. Wsiada się w pociąg z Kongsbergu do Oslo, z lotniska Fornebu leci się na Kastrup w Kopenhadze, gdzie po godzinie czekania w hali tranzytowej wchodzi się na pokład samolotu z kierunkiem na Wilno. Po godzinie i dwudziestu minutach lotu ląduje się na lotnisku w stolicy Litwy. Jest się wtedy dwadzieścia mil* od Mińska, jeśli się wybrać na wschód. Do Rygi jest trzysta mil na północny zachód. Do Warszawy czterdzieści mil na południe. Do Sankt Petersburga sześćdziesiąt pięć mil, do Moskwy dziewięćdziesiąt mil, a do Berlina osiemdziesiąt pięć mil. W pół drogi między Berlinem a Moskwą, gdzieś w Europie. Do wybrzeża Bałtyku, do najważniejszego miasta portowego Litwy, Kłajpedy, oraz do kąpielisk jest dwadzieścia pięć mil.

Bjørn Hansen znalazł się zatem w Wilnie. Stał w swoim pokoju na osiemnastym piętrze typowo sowieckiego hotelu „Litwa” i spoglądał przez okno w dół na miasto, położone na drugim brzegu Wilii. Stare, szacowne miasto. W Europie. Na szczycie wzgórza wznosiła się twierdza wraz z Wieżą Giedymina, niżej zaś rozciągało się miasto z kościołami, budynkami, wieżami i murami. Widok z okna poruszył Bjørna Hansena, który postanowił natychmiast wyjść. Wkrótce później szedł już przez most kamienny na przeciwległy brzeg rzeki, na którym leżało Stare Miasto. Miasto ze szkieletem z czternastego wieku. Miejsce, gdzie przez całe wieki przebywali Litwini, Polacy, Białorusini i Żydzi. Obecnie zaś ludność litewska, z dużą mniejszością rosyjską. Miasto o wąskich uliczkach, wyłożone brukiem, pachnące koksem węglowym. Dym, który wznosił się i kładł nad nim. Zapach koksu i zjełczałego oleju. Bjørn Hansen szybkim krokiem szedł ulicami w swych zachodnich, na norweskie warunki dość nudnych ubraniach. Wszyscy na niego patrzyli. Stali w ciasnych bramach i na niego patrzyli. W swoich wysłużonych, staroświeckich łachach. Z zawiniątkami pod pachami. Pochyleni, zgarbieni. Patrzyli nań jednak wzrokiem, który aż płonął z ciekawości. Był wysłańcem z Ameryki. Kapusta i ziemniaki. Zwoje materiałów w sklepach za murami ulic. Mężczyzna ciągnący wózek pełen pustych butelek po mleku. Butelki brzęczą. Bjørn Hansen odszedł pospiesznie, czując się w gruncie rzeczy trochę nieprzyjemnie. Stary port miejski z szesnastego wieku. Kościół Świętego Kazimierza. Budynek teatru z osiemnastego wieku. Pałac Arcybiskupi. Nowy ratusz, ten także z osiemnastego wieku. Szesnastowieczny uniwersytet z kościołem Świętego Jana. Targ Giedymina z katedrą – we własnej osobie – i wolno stojącą dzwonnicą. Dzyń-dzyń.

Było zimno i trząsł się. Środek zimy. Ludzie szli spiesznie ciasnymi uliczkami. W jednej chwili zaczął padać śnieg. Taki to był ponury dzień w Wilnie, a w dodatku w jednej chwili się rozpadało. Tak, w tymże mieście Bjørn Hansen zobaczył, jak pada śnieg na modłę wschodnioeuropejską. Śnieg kładł się ciężko i mokro nad Wilnem, które dawno temu nazwano Jerozolimą Litwy, a w dwudziestoleciu międzywojennym było prowincjonalną polską mieściną. Duże, białe płatki śniegu w powietrzu, spadające na ziemię, która pochłaniała je i z której się ulatniały. Między barokowymi budynkami, w krętych, ciasnych uliczkach śnieg pada ciężkimi, białymi płatami, osuwając się na grube ludzkie barki i wilgotniejące włosy. W okamgnieniu ulice zapełniły się dziećmi szkolnymi, które usiłowały pochwycić płatki w powietrzu. Wypadały nagle na ulicę z wąskich, ciasnych przerw w szeregach budynków, ubrane w mundurki i z książkami na paskach, których pozbywały się w pośpiechu, odkładając je na gzymsy, do nisz w murach, na schody, po czym wybiegały na środek ulicy, by łapać śnieg rozochoconymi rękami. Łapiąc go w powietrzu, szybko klaskały w płonnej nadziei na pochwycenie tylu płatków, by udało im się zrobić kule śnieżne. Bjørn Hansen pospieszył dalej przez miasto, oglądając to zdumiewające, nagłe przedstawienie, które tak spontanicznie toczyło się na jego oczach. Znów doszedł do starego mostu kamiennego nad Wilią i swojego odosobnionego hotelu „Litwa”, królującego na drugim brzegu rzeki. Wchodząc do recepcji hotelu, strząsnął śnieg z włosów, jak wodę. Recepcja była głęboka i ciemna, utrzymana w pompatycznym stylu lat sześćdziesiątych. Grube dywany na podłodze, słabe oświetlenie, a gdzieś na samym końcu błyskały małe światełka długiej lady. Przed ladą stało jakieś towarzystwo, które mile witało, przytulając i wykonując przesadne ruchy rąk, inne towarzystwo. Bjørn Hansen pospieszył w ich stronę, ponieważ rozpoznał tych, którzy tworzyli pierwszą grupę. Do tej grupy bowiem, witającej obecnie swoich litewskich gospodarzy, sam należał. Bjørn Hansen był mianowicie w Wilnie jako członek delegacji. Wybrano go do delegacji urzędników gminy, która jechała na Litwę, aby uczyć Litwinów demokracji. Teraz zaś był tutaj i witał tych, których miano uczyć. Mieli prowadzić dyskusje i rozmowy z Litwinami wyznaczonymi do sprawowania ważnych funkcji w zarządzie lokalnym tej byłej republiki radzieckiej, która teraz ogłosiła niepodległość. Założenie było takie, że Norwegowie udzielą Litwinom dobrych rad, jak sprawić, by demokracja lokalna dobrze funkcjonowała i ludność lokalna jednocześnie podlegała rządom i sama w nich uczestniczyła. Nie było bynajmniej rzeczą nienaturalną, że do takiej delegacji przyłączył się norweski skarbnik i że tym norweskim skarbnikiem był Bjørn Hansen, ponieważ sprawował swój urząd przez niemal dwadzieścia lat, w tym samym zaś czasie pełnił także więcej funkcji honorowych w norweskim związku skarbników miast i wsi.

Konferencja zaczęła się bezpośrednio po prezentacji w westybulu i odbyła się w tym samym hotelu, w którym zakwaterowano Norwegów. Potem nastąpiły kolejne trzy dni spotkań, przerywane zwiedzaniem Wilna i jednodniową wycieczką po Litwie. Ostatniego wieczora zorganizowano uroczystą kolację, po czym delegacja norweska wróciła do Oslo. O samej konferencji Bjørn Hansen niewiele miał do powiedzenia. Prawdę mówiąc, był trochę niedysponowany z powodu zarówno wieczornych obfitości towarzyskich, jak i własnych myśli. Zauważył jednak już od pierwszej chwili, że w spotkaniu norweskich i litewskich zarządców gminy było coś niezwykłego. Norwegów hołubiono. Hołubiono ich bardziej, niż na dobrą sprawę mu się podobało, gdyż hołubiono ich nie za osobowości, ale za ich pożądania godną przynależność.

Litwini marzyli o tym, aby przywdziać buty Bjørna Hansena. Widzieli w nich najwyższy stopień elegancji i nie omieszkiwali ich sobie wskazywać. Dlatego też Bjørnowi Hansenowi nieco dziwnie chodziło się we własnych butach. Również jego zegarek miał w sobie coś kuszącego. Patrzyli na jego właściciela jak na uosobienie oczywistej wyższości. W rzeczy samej pytano go, która godzina, mimo że Litwini też nosili zegarki. Wtedy Bjørn Hansen wyciągał rękę, zerkał na zegarek i po niemiecku mówił, jaki czas wskazywała tarcza. Litwini nie słuchali go jednak, jak zaczarowani w p a t r u j ą c się w to, co objawiało się na jego nadgarstku, gdy odwijał rękaw, pokazując zegarek, naturalnym ruchem, który wykonywał tysiące razy, nie wzbudzając tym dotąd żadnego fermentu. I nie byli to ludzie nieobyci, z samej głębi litewskiego ludu, potomkowie w prostej linii przywiązanych do ziemi chłopów bez języka w gębie. Nie, to byli ludzie dobrze wykształceni, których wskazano na lokalnych przywódców nowej Litwy. Reprezentowali nowolitewski rdzeń. Bjørn Hansen nie był zresztą osamotniony w byciu narażonym na bezgraniczny podziw z ich strony, ponieważ chodził we własnych ubraniach. Całą delegację norweską spotkało to samo. A że składała się ona z dosyć zrównoważonych – wielu powiedziałoby: dość szarych – grubych ryb z gmin Norwegii, spośród których niewielu, jeśli kogoś w ogóle, można było nazwać elegantami, nic więc dziwnego, iż w delegacji norweskiej zapanował całkiem radosny nastrój, tak, wielu bardzo pochlebiono – czego nie sposób było uniknąć. Z kolei Bjørna Hansena utwierdziło to w przekonaniu, że plan, który zamierzał wprowadzić w życie na Litwie, nie mógł się nie powieść.

Dlatego drugiego dnia jeszcze przed śniadaniem wyszedł z hotelu i złapał taksówkę. Był spięty, ale opanowany. Poprosił taksówkarza, by pojechał do największego szpitala w Wilnie. Problem polegał na znalezieniu właściwego człowieka; jeśliby go znalazł, wszystko poszłoby jak z płatka. Doktor Schiøtz udzielił mu kilku dobrych rad, jak powinien się do tego zabrać, jakiego specjalistę powinien odwiedzić, jak wysoko w hierarchii tenże miał się znajdować, i gdy taksówka stanęła przed gigantycznym kompleksem szpitalnym, z pomocą niemiecko‑litewskiego słownika udało mu się dostać do doktora Lustinvasa.

Powiedział doktorowi Lustinvasowi, że jego sprawa może się wydać odrobinę dziwaczna, prosił jednak doktora o to, by pozwolił mu zreferować w całości, czemu go nachodził. Doktor Lustinvas skinął głową, zapraszając go w ten sposób do mówienia. Był mężczyzną w wieku trzydziestu lat, ubranym tak, jak ubrani są lekarze na całym świecie. Bjørn Hansen wyłożył swoją sprawę. Podczas gdy opowiadał o usługach, jakich miałby się podjąć doktor, ten ani razu nie zdradził oznak poruszenia. Nie gapił się z otwartymi ustami ani nie uniósł brwi. Mimo że musiało mu się to wydać czystym szaleństwem, wyglądał na całkiem niewzruszonego, tak, dosyć obojętnego. Było mu wszystko jedno. Słuchał, a gdy Bjørn Hansen zakończył, wzruszył ramionami i odparł, że jeśli Herr Hansen naprawdę sobie tego życzy, to on nie widzi żadnej poważnej przeszkody, by nie dało się tego dokonać. Ale, dodał, takiej operacji naturalnie nie zrobi się gratis, z tego jednak Herr Hansen pewnie zdawał sobie sprawę. Jedyne nad czym się zastanawiał, to czy Herr Hansen był świadom, że wynagrodzenie musi on przyjąć w gotówce, miał więc głęboką nadzieję, iż Herr Hansen przewidział to, zanim opuścił ojczyznę, aby przybyć tutaj, i z wyprzedzeniem podjął niezbędne środki zaradcze. Gdy Bjørn Hansen to potwierdził, doktor Lustinvas skinął głową, czym okazał zadowolenie ze swojego nowego pacjenta. Kiedy jednak Bjørn Hansen wymienił sumę, którą był gotów zapłacić, lekarz aż się wzdrygnął. Czy aby dobrze słyszał? Czy ten mężczyzna z Zachodu proponuje mu dziesięć tysięcy dolarów? Czy to naprawdę możliwe? Prawie za nic? Doktor Lustinvas powtórzył sumę: dziesięć tysięcy dolarów? Gotówką? Bjørn Hansen potwierdził. Doktor Lustinvas wstał i podał mu rękę. Był wyraźnie poruszony i chociaż próbował to ukryć, nie całkiem mu się to udało. Ręka doktora Lustinvasa drżała.

Po tej rozmowie, w czasie której Bjørn Hansen wpłacił zaliczkę w wysokości tysiąca dolarów, po czym w ciszy i spokoju opracowali plan działania, mógł wrócić do hotelu i na konferencję. Przyszedł akurat w porze lunchu. Nikt nie widział niczego dziwnego w tym, że nie było go przed południem, bo noc wcześniej porządnie sobie popili, i szczególnie litewscy uczestnicy witali go z ożywieniem, kiedy się w końcu odnalazł. W dalszej części konferencji, zarówno w samych spotkaniach, w zwiedzaniu, jak i w kolacjach oraz pozostałych okazjach do imprezowania, brał już pełny udział, na dobre zaprzątnięty ukrywaniem, że myślami był zupełnie gdzie indziej. Pił z umiarem, ale ta maleńka ilość, którą wypijał, służyła mu do stworzenia pozoru autentycznego zawiania. Po uroczystej kolacji odbywającej się ostatniego wieczora w sali balowej hotelu, impreza przeniosła się do hotelowego baru i przyległego doń pokoju. Był to czas na bratanie się, a Bjørn Hansen chętnie pozwolił się zbratać. Zaproszono go do pokoju hotelowego jednego z Litwinów, by wraz z grupą innych osób kontynuował bratanie się, czego w normalnych okolicznościach by nie odmówił. Teraz jednak odparł, że przyjdzie na górę nieco później, musi bowiem najpierw zaczerpnąć trochę świeżego powietrza. To ostatnie powiedział z krzywym uśmiechem i odrobinę bełkotliwym głosem, tak że inni zrozumieli, iż faktycznie trzeba mu teraz było powietrza. Nałożył więc płaszcz, oddał klucz do recepcji, jak każe zwyczaj, i wyszedł wprost w późny styczniowy wieczór. Gdy już wiedział, że nie było go widać z hotelu, wyprostował się i ruszył ulicami stanowczym, swobodnym krokiem. Tego wieczora padał śnieg. Ten sam rodzaj śniegu co ostatnio. Ciężkie, białe płaty śniegu nad oszczędnie oświetlonym europejskim miastem Wilno. Dotarł do szpitala, na którego schodach stał doktor Lustinvas i go przyjął.

Wprowadzono go do szpitala i bocznymi schodami do pokoju, w którym stało łóżko. Był to jego pokój, jedynka. Doktor Lustinvas zostawił go samego, by się przygotował. Rozebrał się i powiesił ubrania w wysokiej szafie spartańsko umeblowanego pokoju. Potem położył się na łóżku. Po chwili wszedł doktor Lustinvas z dwiema pielęgniarkami. Pod nadzorem doktora Lustinvasa Bjørna Hansena zabandażowano i obłożono gipsem zgodnie z zasadami medycznymi, które dotyczyły przypadków takich jak ten.

Gdy Bjørn Hansen nie zjawił się następnego ranka, wzbudziło to niepokój. Nie było go ani na śniadaniu, ani nie widziano go później, gdy delegacja norweska zebrała się w recepcji przed odjazdem na lotnisko. Nie było też jego walizki między bagażami delegatów, zgromadzonymi w recepcji pod nadzorem garderobianego. Pytanie w recepcji wykazało, że klucz, który Bjørn Hansen oddał poprzedniego wieczora, nie został przezeń odebrany. Po wejściu do pokoju nie zastano w nim lokatora, ale znajdował się tam jego dobytek. Zatelefonowano na lotnisko, by zasięgnąć o nim języka, w razie gdyby z takiej czy innej niejasnej przyczyny wybrał się tam, nie dbając o bagaż. Zaczęto się teraz poważnie martwić. Autobus na lotnisko już czekał, a po Bjørnie Hansenie ani widu, ani słychu. Wtem zjawił się jeden z delegatów litewskich, mocno wstrząśnięty, i odciągnął szefa delegacji norweskiej na bok. Wyjaśnił, że otrzymał wiadomość ze szpitala o tym, iż Bjørna Hansena hospitalizowano po wypadku i operowano z powodu doznanych obrażeń. Jego stan był poważny, ale nie zagrażał życiu.

I co teraz? Samolot szykował się do startu, czas już był najwyższy, aby udać się na lotnisko, ale czy mogli tak po prostu pojechać, porzucając Bjørna Hansena w litewskim szpitalu z poważnymi obrażeniami? Być może jedno albo dwoje z nich powinno zostać i go wesprzeć? Szef delegacji litewskiej zapewnił, że to nie było konieczne, bo po pierwsze pacjent jeszcze długo nie będzie miał z tego żadnej radości, a po drugie znajdował się w najlepszych rękach. W razie nagłej potrzeby powiadomiono już ambasadę w Warszawie. Sekretarz ambasadora miał go odwiedzić, gdy tylko nadejdzie właściwy czas. Uspokoiło to delegację norweską na tyle, że w zebranym składzie i o wyznaczonej porze wróciła do domu. Bjørn Hansen przeleżał w wileńskim szpitalu wiele tygodni. Był pacjentem doktora Lustinvasa, bez którego pozwolenia nikt inny nie mógł się do niego zbliżać. Bywało, że doktor Lustinvas odwiedzał go w towarzystwie innych lekarzy; stali wówczas na środku pokoju i słyszał, jak lekarz mówi do nich przyciszonym głosem. Innym razem doktor Lustinvas mógł zjawić się w asyście całej grupy pielęgniarek, ustawionych w szeregach i rzędach, taka to była mała procesja, gdy wizyta u przybysza z Zachodu była tylko ogniwem w łańcuchu ogólnego obchodu. Raz dziennie przychodziła pielęgniarka, żeby zmienić bandaże i gruntownie nasmarować go maścią. Bandaże nakładały na zmianę dwie pielęgniarki, te same, które obandażowały i zagipsowały go pierwszego wieczora. Były młode i słodkie, i okazywały mu wszelki rodzaj troski. Zdarzało się, że mówiły doń po litewsku i uśmiechały się, widząc, że nie rozumie ani słowa. Od czasu do czasu przychodziły obie w towarzystwie doktora Lustinvasa i słyszał wtedy, że rozmawiali o nim między sobą, przy czym obie sprawiały wrażenie zasmuconych. Doktor Lustinvas mógł podchodzić do jego łóżka i przyglądać mu się zmartwiony. Mógł też siadać przy nim i brać go za rękę, by posłuchać uderzeń pulsu i osłuchać stetoskopem jego serce. Dzień w dzień nanosił krzywe na diagram wiszący na ścianie ponad jego łóżkiem.

Pewnego dnia doktor Lustinvas dał mu zastrzyk, który sprawił, że Bjørn Hansen poczuł się przyjemnie senny. Wkrótce później lekarz zjawił się z jakimś panem, który, jak usłyszał Bjørn Hansen, mówił po norwesku, tak mu się jednak chciało spać, że niestety niewiele do niego dotarło z tego, co tamten mówił i czego chciał. Później jednak doktor Lustinvas powiedział mu, że był to sekretarz norweskiej ambasady w Warszawie, po czym wskazał na prymitywny stolik nocny przy jego łóżku, na którym stały kwiaty i bombonierka. Kiedy zjawi się następnym razem, Bjørnowi Hansenowi zapewne się polepszy, więc weźmie on z sobą cały stos norweskich gazet i inne rzeczy do czytania.

Doktor Lustinvas traktował go z dużym szacunkiem i z rutynową biegłością medyczną. Bjørn Hansen nabrał też podejrzeń, że nie był na zwykłym wikcie szpitalnym, ale dostawał jakieś ekstra wyżywienie, bo jedzeniu nie można było niczego zarzucić. Doktor Lustinvas na przemian podnosił go na duchu i okazywał mu współczucie. W dniu, w którym przyszedł mu obwieścić, że to, co się stało, było nieodwracalne w tym sensie, iż musiał się pogodzić z faktem, że resztę życia spędzi na wózku inwalidzkim, ścisnął jego ręce, podczas kiedy mówił. Siadł tuż przy Bjørnie Hansenie, tak, przesunął stołek – który już wcześniej stał przy łóżku – tak iż usiadłszy na nim w tym jego położeniu, znalazł się oko w oko z pacjentem. Tego dnia również miał ze sobą procesję pielęgniarek. Podczas gdy przekazywał Bjørnowi Hansenowi tę nieodwołalną wieść, stały spięte pod ścianą, w głębokiej powadze i patrzyły przed siebie, mocno przybite, wśród nich również te dwie, które przyjęły go pierwszego wieczora i które od tamtej pory na zmianę się nim opiekowały. Stały tam jak tragiczny chór grecki na drugim planie, ubrane wprawdzie na biało.

Odwiedzono go. Najpierw przyszedł do niego szef delegacji litewskiej, który mieszkał w Wilnie, następnie zaś sekretarz ambasady norweskiej w Warszawie. Doktor Lustinvas był obecny w trakcie obu tych wizyt, a w obecności Litwina sam często zabierał głos i opowiadał coś swojemu ziomkowi w ich wspólnym języku, przypuszczalnie o wypadku i o konsekwencjach, jakie miał on dla jego norweskiego pacjenta. Gdy przyszedł sekretarz z ambasady, doktor Lustinvas nie odzywał się, cały czas był jednak na miejscu, gdzieś w tle. To ostatnie spotkanie zresztą upłynęło w porządku, mówili o tym i o tamtym, przy czym było jasne, że sekretarz z ambasady krępował się bezpośrednio poruszyć temat, z jakiej przyczyny Bjørn Hansen znalazł się w tym wileńskim szpitalu.

Był prywatnym pacjentem doktora Lustinvasa, którego lekarz strzegł zazdrośnie. W rzeczy samej mógł pojawiać się przy łóżku Bjørna Hansena, często w pojedynkę. Przysiadał się wówczas i na niego patrzył. Pytał, jak Bjørn Hansen się czuje i czy ma jakieś uwagi odnośnie do trybu leczenia. Ni stąd, ni zowąd zaczynał mówić o sobie. Że jest Litwinem i katolikiem. O stepach litewskich, miejscu, gdzie spędził dzieciństwo. Że nienawidzi Rosjan i komunizmu, za wiele mógłby im jednak podziękować. Bez nich nie byłby lekarzem, ale kimś, kto walczy o byt. Bez nich Wilno nie byłoby stolicą Litwy, ale miastem w Polsce. Być może jutro Wilno znów stanie się polskim miastem. Wszystko zależy od Niemców. Wiele wędrowaliśmy i wciąż będziemy wędrować. Może aż na brzegi Dniepru, kto wie. Jeśli jednak Niemcy zażyczą sobie Szczecina i Wrocławia, Królewca i Gdańska, i Kłajpedy, to Polakom zachce się z powrotem Wilna, a wtedy będziemy musieli udać się na wschód. Ale ja sobie poradzę, dodał doktor Lustinvas, bo mam Boga za sobą. Tak mówił swojemu pacjentowi. Temu dziwakowi z bogatego Zachodu, który leżał rozciągnięty na łóżku, zabandażowany i zagipsowany według wszelkich prawideł sztuki. Człowiekowi, nad którym można by się popłakać, gdyby tak siąść przy jego łóżku i pomyśleć o tym, co się wydarzyło, z punktu widzenia pacjenta. O tym jednak doktor Lustinvas nie myślał. Był bardzo wymijający w tych sprawach. Chętnie jednak siadywał przy łóżku Bjørna Hansena. Bjørn Hansen zakładał, że dwie słodkie pielęgniarki musiały być wtajemniczone w sprawę, były wspólniczkami. Poza tym jednak nikt inny nie musiał nic wiedzieć. Tylko doktor Lustinvas i dwie czarnowłose piękności w kostiumach pielęgniarek.

Doktor Lustinvas siadywał przy łóżku tego dziwacznego mężczyzny, który zapewne musiał zmienić jego życie. Może dlatego przychodził tak często, żeby pobyć w pobliżu człowieka, który otworzył dlań całkiem nowe życie, przyszłość, o której przed pojawieniem się Bjørna Hansena nawet nie śmiał marzyć. Dziesięć tysięcy dolarów spadło z nieba wprost do kapelusza doktora Lustinvasa. W jego życiu pojawił się bogacz z obłąkanym pomysłem. Ten zabandażowany i zagipsowany człowiek z Zachodu był darem od Boga dla doktora Lustinvasa, i tak też lekarz traktował Bjørna Hansena. Kiedyś będzie się z tego spowiadał, pomyślał Bjørn Hansen, na pewno nie zrobi tego, zanim wyjadę, czy nazwie to jednak grzechem, w którym zawinił, czy też cudem, który jak niezasłużone błogosławieństwo wyrósł na jego drodze życia? Dwie słodkie, małe pielęgniarki traktowały Bjørna Hansena w ten sam sposób. Z dużym szacunkiem i wielką troską. Pewnego dnia doktor Lustinvas w ścisłej asyście obu pielęgniarek wtoczył do pokoju Bjørna Hansena wózek inwalidzki. Pielęgniarki pomogły Bjørnowi Hansenowi w nim usiąść, po czym, kiedy już doktor Lustinvas poinstruował pacjenta, jak miał go używać, oraz wymijającymi słowami udzielił mu paru dobrych rad o tym, jak sparaliżowany człowiek faktycznie się zachowuje, zarówno gdy sadza się go na wózku, jak i wtedy, gdy już na nim siedzi, pielęgniarki wytoczyły Bjørna Hansena na korytarz i umieściły go na zabudowanej werandzie. Bjørn Hansen mógł wtedy skonstatować, że na Litwie nastała piękna wiosna. Ptaki śpiewały, a na drzewach rozwijały się liście. Wkrótce miał opuścić szpital i Wilno. Spędził tu jeszcze tydzień, zaprzątnięty głównie przyzwyczajaniem się do obsługi wózka: dużo jeździł korytarzami albo siedział na zabudowanej werandzie z pledem na kolanach. Podczas gdy tam siedział, mógł zjawić się doktor Lustinvas, usiąść przy nim i opowiadać mu, co to znaczy urodzić się na Litwie. Miał ze sobą sfatygowany album i pokazywał mu zdjęcia. Zdjęcie ojca, rolnika z kołchozu. Zdjęcie matki, grubej litewskiej chłopki. Zdjęcia swoich trzech braci i siostry. Siostrę Bjørn Hansen zobaczył na medalionie, ponieważ umarła, umarła w wieku szesnastu lat i jej zdjęcie było zamknięte w medalionie, który doktor Lustinvas nosił na łańcuszku na szyi. Obejrzał zdjęcia doktora Lustinvasa jako dziecka, jako młodzieńca, jako studenta i świeżo upieczonego lekarza. Zdjęcie pani Lustinvas i ich dwójki dzieci. Zrobione w ciasnym, przeładowanym meblami mieszkaniu. Pani Lustinvas także była lekarką. Tu, w szpitalu. Jaka szkoda, że jej pan nie spotkał, powiedział doktor Lustinvas. Jego dzieci miały sześć i osiem lat. Wszystkie zdjęcia były typowo usztywnione, upozowane. Było się u fotografa, mimo że fotografem był ojciec (dzieci), mąż (pani Lustinvas) lub syn (ojca i matki). Nawet wnętrza wyglądały jak wypchane, ze wszystkimi rzeczami spiętrzonymi na wątłym stoliku, wokół którego siedziała rodzina Lustinvasów, wyjąwszy samego doktora, który robił zdjęcie. Doktor Lustinvas marzył o Pax Romana. O spokoju dla Litwinów w obrębie murów nowego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego. Które mogło zatrzymać niemiecką ekspansję wzdłuż wybrzeża Bałtyku na granicy na Odrze i Nysie, tak aby Polacy, Litwini i Białorusini mogli żyć w wiecznym pokoju. Z barbarzyńskimi Rosjanami po drugiej stronie nowego rzymskiego muru. Dzieci doktora Lustinvasa siedziały za stołem i wpatrywały się w Bjørna Hansena. Pani Lustinvas wpatrywała się w Bjørna Hansena. Doktor Lustinvas jako młody student wpatrywał się w Bjørna Hansena. Położył rękę na ramieniu kolegi ze studiów i obaj z nieodgadnionym wyrazem twarzy wpatrywali się w Bjørna Hansena. Starsza pani Lustinvas wpatrywała się w syna, który jako świeżo upieczony lekarz wrócił do wsi z aparatem fotograficznym, by sportretować swą matkę, dzięki czemu patrzyła teraz na Bjørna Hansena, przybysza z Zachodu. O stosunki rodzinne pacjenta doktor Lustinvas nie pytał. Przybywał on z drugiej strony i nie miał żadnej historii. Przybywał z zewnątrz, bogaty i nieznany, do doktora Lustinvasa, by poprosić go o przysługę, odmieniając w ten sposób życie lekarza, podczas gdy on sam z takiej czy innej nieodgadnionej przyczyny siedział jako inwalida na wózku. Doktor Lustinvas nie miał żadnych pytań. Nie pytał też o bogaty świat, z którego tamten przybywał.

I tak oto Bjørna Hansena wypisano ze szpitala. Wtoczono go do gabinetu doktora Lustinvasa, gdzie otrzymał całe mnóstwo podpisanych i podbitych pieczątką papierów, które szczegółowo zdawały sprawę z jego pobytu w wileńskim szpitalu. Następnie zawieziono go na lotnisko. Dwie czarnowłose pielęgniarki wtoczyły go do hali odlotów. Szły ramię w ramię za wózkiem z rękami na jego uchwytach, pchając Bjørna Hansena naprzód w stronę stanowiska odprawy. Jedna z nich poszła go zameldować, podczas gdy druga stała za wózkiem, czekając. Potem powiozły go dalej do kontroli paszportowej i hali odlotów międzykrajowych, wciąż ramię w ramię, jak dwie siostry, za nim. Przy kontroli paszportowej czekała nań stewardesa linii SAS. Dwie litewskie pielęgniarki przekazały wózek kobiecie, na której ciążyła odpowiedzialność za dalszy transport. Zanim jednak oddały Bjørna Hansena stewardesie, pochyliły się obie, najpierw jedna, potem druga, i objęły go, wybuchając płaczem.

Nastąpiło to całkiem nieoczekiwanie, zarówno dla chłodnej stewardesy linii SAS, która aż odstąpiła o krok, jak i dla Bjørna Hansena, który skurczył się w sobie, ze zgrozą myśląc o tym, jak go teraz przeprowadzą przez kontrolę paszportową i długimi korytarzami powiozą do samolotu. Ale też i o tym, co miało nastąpić dalej. Tymczasem stewardesa złapała uchwyty wózka i potoczyła go przez kontrolę i przez drzwi, które się za nimi zamknęły, a że siedział ze wzrokiem zwróconym przed siebie i nie mógł się odwrócić, to nie dane mu już było zobaczyć dwóch pielęgniarek, stojących ramię w ramię i patrzących, jak znika za automatycznymi drzwiami, przechodząc do swojego świata, którego nawet ułamka nie uchwyciły, nim się przed nimi zawarł.

Umieszczono go na samym końcu samolotu, przy pojedynczym fotelu zarezerwowanym dla obsługi, w którym siadła obok niego ta sama stewardesa, jedną ręką mocno trzymając uchwyt wózka w momencie, gdy odbijali się od ziemi. Potrząsnął głową, kiedy podjechali doń z wózkiem z jedzeniem i napojami; swoją drogą to „jego” stewardesa odpowiadała za serwowanie napojów w tej części samolotu. Siedział, patrząc przed siebie, pogrążony w głębokich myślach. Był w drodze do domu. Bał się jak nigdy dotąd, także tego, iż strach spowoduje, że będzie się trząsł na całym ciele. Bał się, że nie zdoła zrealizować projektu. Siedział wysoko w powietrzu gdzieś nad Europą. Wewnątrz ciasnego, wydłużonego kadłuba samolotu, na samym jego końcu. Siedział zatopiony w wózku inwalidzkim, wpatrując się ponuro przed siebie. Gdy samolot zaczął podchodzić do lądowania, stewardesa usiadła na wolnym miejscu obok niego, zaciskając ten sam mocny uchwyt na rączce wózka. Na lotnisku Kastrup przekazano go innej stewardesie na ostatnią część podróży między Kopenhagą a Oslo. Na Fornebu przejął go personel karetki ze szpitala w Kongsbergu. Stali, czekając, gdy stewardesa wtoczyła go przez drzwi do otwartego foyer, które uderza w człowieka donośnymi norweskimi głosami, gdy tuż po ocleniu wychodzi się z hali odlotów międzykrajowych. Dwaj ubrani na biało mężczyźni, którzy zaraz się nim zajęli.

W Norwegii nastała wiosna, nawet jeśli chłodna, odnotował podczas krótkiego przejazdu z drzwi wyjściowych do miejsca, gdzie zaparkowano ambulans. Był środek kwietnia, wtorek Wielkiego Tygodnia, dwa dni przed Wielkim Czwartkiem, bo Wielkanoc późno wypadała w tym roku. Nie było go przez osiem tygodni. Karetka wjechała do Kongsbergu od strony Drammen i Hokksund. Czyż nigdy nie lubił norweskich krajobrazów, także tego wzdłuż rzeki Drammenselvy, pomiędzy Drammen a Hokksund, i tego między Hokksund a Kongsbergiem, z jego płaskimi połaciami ziemi i stromymi zboczami? Dwóch ubranych na biało mężczyzn na przednich fotelach opowiadało sobie, co będą robić, gdy dostaną wolne w Wielkanoc, a Bjørn Hansen tkwił z tyłu, zatopiony w swoim wózku, jak wcześniej. Po przyjeździe do szpitala w Kongsbergu wyniesiono go na zewnątrz na wózku i zawieziono wprost do doktora Schiøtza, który nań oczekiwał.

Doktor Schiøtz przyjął go w rutynowy sposób lekarski. Życzliwie, ale z dystansem. W gabinecie znajdowała się też pielęgniarka, która mu asystowała. Pomagała między innymi przenieść Bjørna Hansena z wózka na leżankę. „Moje bezwładne nogi”, pomyślał Bjørn Hansen, pamiętaj. To jednak doktor Schiøtz przeprowadził badanie, pielęgniarka nie weszła nigdy w bezpośredni kontakt z ciałem pacjenta. Po badaniu zawieziono Bjørna Hansena na rentgen, w którym uczestniczył doktor Schiøtz. Lekarz sam zrobił zdjęcia rentgenowskie i własnoręcznie, bez niczyjej pomocy obrócił Bjørna Hansena na brzuch, po czym został, by poczekać na wywołanie zdjęć, podczas gdy pacjenta odwieziono z powrotem do jego gabinetu. Był wtedy sam na sam z pielęgniarką, ale nie rozmawiali ze sobą. Leżał na łóżku z zamkniętymi oczami, okryty prześcieradłem, aż do chwili, gdy wrócił doktor Schiøtz ze zdjęciami rentgenowskimi w ręku. Wyglądał na zmartwionego. Skinął na pielęgniarkę i oboje pomogli zdjąć Bjørna Hansena z leżanki i na powrót umieścić go na wózku. „Moje bezwładne nogi”, myślał Bjørn Hansen. Doktor Schiøtz odesłał pielęgniarkę pod pretekstem odebrania jakichś papierów, tak żeby mogli być sami, co też zrozumiała.

Ze zmartwioną miną, przyjaznym i cichym głosem, po brzegi wypełnionym współczuciem, doktor Schiøtz oznajmił, że badania, które właśnie wykonał, w pełni potwierdziły diagnozę postawioną w Wilnie, której kopię otrzymał szpital w Kongsbergu. Bjørn Hansen musiał zatem przyjąć to jak mężczyzna, bo nie istniała inna możliwość. Doktor Schiøtz wiedział, jakie to było bolesne – ta konieczność nastawienia się na to, że wszelka nadzieja zniknęła, niczego innego nie dało się jednak zrobić. Doktor Schiøtz nie miał żadnych problemów ze zrozumieniem tego, że Bjørn Hansen pogrąży się teraz w stanie rozczulenia nad samym sobą, być może na całe miesiące. Było to w najwyższym stopniu ludzkie, miał jednak nadzieję, iż Bjørn Hansen z czasem zrozumie, że życie musi i może toczyć się dalej, z nim jako uczestnikiem, w społeczeństwie, które ostatecznie nie szczędzi przecież środków na to, aby niepełnosprawni żyli pełnowartościowym życiem.

Bjørn Hansen usiłował rozpaczliwie nawiązać kontakt wzrokowy z lekarzem. Szukał w jego oczach wyrazu. Sam siedział z szeroko rozwartymi oczami, wwiercając się w oczy doktora Schiøtza, te wiecznie odległe oczy, które pozostały odległe, nie pozwalając, by wzrok Bjørna Hansena do nich dotarł, ponieważ gdy Bjørn Hansen szukał jego spojrzenia, on je tylko przesuwał. Słuchał, jak uzależniony lekarz mówi o tym, że społeczeństwo zrobi wszystko, co w jego mocy, by zapewnić mu godziwe życie. Wiedział, że Bjørnowi Hansenowi jest teraz ciężko, oświadczył, chciałby jednak, żeby w tej właśnie chwili zrozumiał, iż my, inni, zrobimy wszystko, co w naszej mocy, aby pomóc mu i go wesprzeć. Mówiąc to, zwrócił spojrzenie ku mężczyźnie na wózku inwalidzkim i patrzył na niego życzliwym, odległym wzrokiem, niezdradzającym nic z tego, co ich łączyło i od czego mógłby go wyzwolić, nie płacąc żadnej ceny. Bjørn Hansen wpatrywał się w oczy przyjaznego lekarza, który odpowiadał na jego spojrzenie z jednakową, niezakłóconą niczym życzliwością. Zapukano lekko do drzwi, weszła pielęgniarka i położyła na biurku lekarza stertę papierów do wypełnienia. Tak też się stało.

Odwieziono go do jego mieszkania i w nim umieszczono. Został sam. Bjørn Hansen siedział na wózku inwalidzkim we własnym mieszkaniu. Po chwili ktoś zadzwonił do drzwi i Bjørn Hansen podjechał, żeby mu otworzyć. Nie było to wcale proste. Najpierw trzeba było otworzyć zamek, uchylić drzwi, po czym musiał obrócić wózek i wjechać w głąb mieszkania, tak aby ten, kto stał na zewnątrz, miał miejsce na otworzenie drzwi i mógł wejść do środka. Była to pielęgniarka domowa. Przyjemna pani w wieku sześćdziesięciu lat, która przyszła mu pomóc.

Zapytała, co sobie życzył na obiad, a gdy nie wpadł na nic szczególnego, uśmiechnęła się chytrze i powiedziała, że w takim razie kupi coś, co sama uważa za dobre. Wróciła z siatą pełną produktów, za które zapłacił. Podała mu łososia z surówką ogórkową. Podczas gdy jadł, chodziła po mieszkaniu i je ozdabiała. Kupiła kwiaty i dekoracje. Żółte kurczaki wielkanocne, które ustawiła na stole i półkach. Dziesięć żółtych tulipanów, które wstawiła do dwóch wazonów, jednego na stole w pokoju dziennym, drugiego na parapecie. Przy jego talerzu położyła płomiennożółtą serwetkę. Teraz można już czekać Wielkanocy, oznajmiła. Kiedy skończył jeść, zebrała talerz, szklankę i sztućce i je umyła. Potem poszła.

Siedział na wózku w świeżo umytym (Mari Ann), wysprzątanym i udekorowanym mieszkaniu. Syna nie było, lecz zostawił po sobie list. Pisał w nim, że znalazł sobie inną stancję, bo tak było najpraktyczniej. Nigdy zresztą nie zamierzał mieszkać u niego dłużej, niż było konieczne, to znaczy do czasu załatwienia sobie innego lokum. Teraz zaś sobie takie znalazł, w dzielnicy mieszkaniowej nieco poza centrum, w piwnicy willi, gdzie dostał mieszkanie z własnym wejściem. Poza tym któregoś dnia w święta wpadnie go odwiedzić, nie wybiera się bowiem do domu, ale wręcz przeciwnie, będzie siedział na stancji i się uczył. Z najlepszymi pozdrowieniami, Peter.

Det led mot jul också i Kongsberg. Peter hade någon sorts tentamen precis före jul, och när den var avklarad packade han och for hem till Narvik för att fira jul där. Han hade bara en resväska med sig när han for, och pappan följde honom till stationen. Tåget kom och pappan räckte honom handen. ”Jag kommer tillbaka”, sa Peter. ”Blir bara borta över jul, det går ju så fint att bo hos dig.” Pappan log och önskade honom en trevlig resa. Du kommer tillbaka, tänkte han. Men du kommer inte att bo kvar länge. Det vet jag.

Det blev jul. Björn Hansen firade jul i all stillhet, alldeles ensam, bara med avbrott för middag i vanlig ordning hos Berit och Herman Busk på annandag jul. I början av januari återvände Peter, och i mitten av samma månad for Björn Hansen till Vilnius.

Var Vilnius ligger? Vilnius ligger någonstans i Europa, det är omöjligt att ange platsen mer exakt. Man tar tåget från Kongsberg till Oslo, flyger från Fornebu till Kastrup i Köpenhamn, och efter en timmes väntan i transithallen går man ombord på ett plan med destination Vilnius. Efter en flygtur som tar en timme och tjugo minuter, landar man så på flygplatsen i Litauens huvudstad. Då befinner man sig tjugo mil från Minsk, som ligger österut. Till Riga är det trettio mil, i nordvästlig riktning. Till Warszawa är det fyrtio mil, söderut. Till Sankt Petersburg är det sextiofem mil, till Moskva, nittio mil och till Berlin åttiofem mil. Halvvägs mellan Berlin och Moskva, någonstans i det inre av Europa. Till den baltiska kusten, till Litauens viktigaste hamnstad Klaipeda, och till badstränderna, är det tjugofem mil.

Björn Hansen befann sig alltså i Vilnius. Han stod i sitt rum på artonde våningen på det typiskt sovjetryska Hotell Litauen och blickade ut genom fönstret ner på staden på andra sidan floden Neris. En gammal ärevördig stad. I Europa. En borg reste sig högst uppe på en höjd, liksom även Gediminas torn, och nedanför låg staden med sina kyrkor, byggnader, torn och murar. Björn Hansen blev betagen av det han såg från fönstret och bestämde sig genast för att gå ut. Strax därpå gick han över en stenbro och kom till andra sidan floden där denna urgamla stad var belägen. En stad med bopålar från 1300-talet. Sedan århundraden uppehållsort för litauer, polacker, vitryssar och judar. Nu var befolkningen litauisk, med en stor rysk minoritet. En stad med trånga, stenlagda gator, en stad som luktade koks. Röken som steg upp och la sig över staden. Lukten av koks och härsken matolja. Björn Hansen som skyndade genom gatorna i sina västerländska, efter norska förhållanden tämligen trista kläder. Alla tittade på honom. De stod inne i trånga portgångar och tittade på honom. I sina slitna, gammaldags kläder. Med sina bylten under armen. Böjda och krokryggiga. Men de såg på honom med blickar som lyste av nyfikenhet. Han var ett sändebud från Amerika. Kål och potatis. Tygrullar i butiker inne i stadsmuren. En man som drar en kärra full med tomma mjölkflaskor. Det klirrar. Björn Hansen skyndar vidare, i själva verket lite olustig till mods. Den gamla stadsporten, från 1500-talet. Sankt Kasimirkyrkan. En teaterbyggnad från 1700-talet. Ärkebiskopens palats. Det nya rådhuset, från 1700-talet. Universitetet från 1500-talet, med Johanneskyrkan. Gediminatorget med självaste katedralen och det fristående klocktornet. Ding dong.

Det var kallt, och han huttrade. Det var mitt i vintern. Folk skyndade fram genom gränderna. Så började det med ens att snöa. Det var en sådan där gråmulen dag i Vilnius då det med ens började snöa. Ja, i den här staden fick Björn Hansen se det börja snöa på centraleuropeiskt vis. Snön vräkte ner tung och våt över Vilnius, som för länge sedan brukade kallas Litauens Jerusalem, och som i mellankrigstiden var en polsk landsortsstad. Stora, vita snöflingor, som dalade ner genom luften mot marken och sögs upp av marken och försvann. Mellan husen med sina barockfasader och över de krokiga, trånga gatorna vräkte snön ner i tunga, vita flingor och la sig på människors stadiga skuldror och i deras hår som blev vått. Så helt oväntat fylldes gatorna av skolbarn som försökte fånga snöflingorna i luften. Helt plötsligt kom de ut på gatan genom husens trånga, smala dörröppningar, i skoluniformer och med sina böcker i remmar, som de skyndsamt gjorde sig av med genom att placera dem på gesimser, i nischer i husväggarna eller på någon trappa innan de sprang ut mitt i gatan för att med ivriga händer få fatt på snön. De klappade i händerna när de med väldig fart fångade snön i luften, i den fåfänga förhoppningen att få tag på tillräckligt många flingor för att kunna göra en snöboll. Björn Hansen hastade vidare genom staden och betraktade det förunderliga, oförutsedda skådespelet som så spontant utspelades inför hans blickar. Han kom tillbaka till den gamla stenbron över floden Neris och till det spartanska Hotell Litauen som låg på andra sidan.

Han skakade snön ur håret, som vatten, när han klev in i Hotell Litauens reception. Receptionen var lång och mörk, i pompös 1960-talsstil. Tjocka mattor på golvet, svag belysning, och i den bortersta änden blinkade några små ljus från en lång receptionsdisk. Framför den stod ett sällskap som hjärtligt, med omfamningar och överdrivna armrörelser, hälsade på ett annat sällskap. Björn Hansen ilade fram till dem, för han kände personerna i det ena sällskapet. Det var just det sällskap som även han tillhörde, och som nu stod och hälsade på sina litauiska vänner. Björn Hansen var nämligen i Vilnius som medlem av en delegation. Han hade blivit invald i en norsk delegation bestående av kommunala tjänstemän som skulle resa till Litauen för att lära litauerna demokrati. Och nu var de här och stod och hälsade på dem som skulle läras upp. De skulle ha överläggningar och samtal med litauer som utsetts för att fylla viktiga funktioner i den lokala förvaltningen av denna före detta sovjetrepublik som nu hade förklarat sig självständig. Meningen var att norrmännen skulle ge litauerna lite goda råd om hur lokaldemokrati kan fungera på ett förnuftigt sätt så att lokalbefolkningen både styrs och själva deltar i styrandet. I en sådan delegation var det inte onaturligt att en norsk stadskamrer fanns med, och inte heller att det hade blivit den norske stadskamreren Björn Hansen, för han hade ju varit stadskamrer i snart tjugo år, och under den tiden hade han också haft flera förtroendeuppdrag inom Norska stadskamrerers och kronofogdars förbund.

Konferensen inleddes omedelbart efter presentationen i foajén och ägde rum på själva hotellet där norrmännen var inkvarterade. Därefter följde ytterligare tre dagar av möten, avbrutna av sightseeingturer i Vilnius och en dagsutflykt runt om i Litauen. Allt avslutades sista kvällen med en högtidlig middag innan den norska delegationen skulle återvända till Oslo. Om själva konferensen hade Björn Hansen inte mycket att säga. Han var kanske en aning ur form, både på grund av det omfattande sällskapslivet om kvällarna och av de egna tankarna. Men ända från första stund la han märke till att det fanns något egendomligt över detta möte mellan de norska och litauiska kommunförvaltarna. Norrmännen beundrades blint. Beundrades mer än han egentligen uppskattade, för det man beundrade hos dem var inte deras personliga egenskaper utan deras eftertraktansvärda tillhörigheter.

Litauerna drömde om att vara i Björn Hansens skor. De fann hans skor ytterst eleganta och underlät inte att peka på dem. Och Björn Hansen fann det därmed egendomligt att själv vara i sina egna skor. Också hans klocka hade något löftesrikt över sig. De betraktade dess bärare som någon med en alldeles självklar överlägsenhet. Rätt som det var tillfrågades han om hur mycket klockan var, trots att litauern själv hade klocka på sig. Då sträckte Björn Hansen ut armen, såg på sitt armbandsur, och svarade, på tyska, med den tid som urtavlan visade. Men litauerna lyssnade inte, de bara tittade, som förtrollade, på det som framträdde på Björn Hansens handled när han drog upp skjortärmen så att klockan blev synlig, en naturlig rörelse som han hade utfört tusentals gånger utan att det tidigare hade väckt något som helst uppseende. Och det här var inga okunniga människor ur något litauiska folkdjup, ättlingar i rakt nedstigande led till oartikulerade, livegna bönder. Detta var människor med hög utbildning som hade valts till lokala ledare för det nya Litauen. De utgjorde ryggraden i det nya Litauen. Björn Hansen var heller inte ensam om att bli utsatt för deras gränslösa beundran för de kläder han gick omkring i. Hela den norska delegationen blev utsatt för samma sak. Och eftersom denna bestod av tämligen diskreta, enligt mångas förmenande tämligen grå, norska kommunalpampar, av vilka få, om ens någon skulle kunna sägas vara någon klädsnobb, var det inte så konstigt att stämningen i den norska delegationen blev ganska upprymd, och det var ofrånkomligt att många kände sig oerhört smickrade. För Björn Hansens del ledde det emellertid till insikten om att planen han hade kommit till Litauen för att förverkliga inte kunde misslyckas.

På morgonen den andra dagen lämnade han därför hotellet redan före frukosten och vinkade till sig en taxi. Han kände sig spänd, men lugn. Han bad chauffören köra till det största sjukhuset i Vilnius. Problemet var att finna rätt person, men hittade han bara honom skulle allt gå av sig själv. Doktor Schiötz hade gett honom några goda råd beträffande hur han skulle gå tillväga, vilken sorts specialist han skulle uppsöka och hur högt upp i hierarkin denne borde befinna sig, och när taxin stannade utanför ett gigantiskt sjukhuskomplex, lyckades han med hjälp av en tysk-litauisk ordbok, leta sig fram till doktor Lustinvas.

Till doktor Lustinvas sa han att hans ärende möjligen skulle kunna förefalla en smula märkligt, men han bad ändå att få redogöra för saken i dess helhet och förklara varför han hade uppsökt honom. Doktor Lusinvas nickade och uppmuntrade honom i och med detta att tala. Doktorn var en man i trettioårsåldern och i likhet med läkare över hela världen klädd i vit rock. Björn Hansen framförde sitt ärende. Inte en enda gång medan Björn Hansen berättade om vilka tjänster han ville att doktorn skulle utföra, visade han något tecken till sinnesrörelse. Han varken tappade hakan eller lyfte på ögonbrynen. Även om det måste ha förefallit honom som helt vansinnigt, verkade han fullkomligt oberörd, ja, snarast likgiltig. Honom spelade det ingen roll. Han lyssnade, och när Björn Hansen talat färdigt ryckte han på axlarna och sa att om det verkligen var så att herr Hansen ville detta, så kunde inte han se att det förelåg några allvarliga hinder för att få det gjort. Men, tillade han, en sådan operation var givetvis inte gratis, men det var väl herr Hansen införstådd med. Det enda han undrade över var om herr Hansen var på det klara med att han måste få arvodet i kontanter, varför han innerligt hoppades att herr Hansen hade insett den saken när han lämnade sitt hemland för att resa hit och i förväg vidtagit alla nödvändiga åtgärder. Då Björn Hansen kunde bekräfta att så var fallet, nickade doktor Lustinvas och visade därmer att han var nöjd med sin nya patient. Men när Björn Hansen nämnde den summa han kunde tänka sig att betala, då hajade doktor Lustinvas till. Kunde det verkligen vara möjligt? Erbjuder sig denne man från väst att betala honom tio tusen dollar? För nästan ingenting? Doktor Lustinvas upprepade summan: Tio tusen dollar? Det bekräftades av Björn Hansen. Doktor Lustinvas reste sig och räckte Björn Hansen handen. Han var helt klart skakad, och även om han försökte dölja det lyckades han inte fullständigt. Doktor Lustinvas hand darrade.

Efter detta samtal, då Björn Hansen hade betalat ett förskott på tusen dollar, och de i lugn och ro förberedde det fortsatta händelseförloppet, kunde Björn Hansen återvända till Hotell Litauen och konferensen. Han kom tillbaka i precis rätt tid för lunchen. Ingen fann något konstigt med att han varit borta under förmiddagen, för föregående kväll hade varit ganska så blöt, och i synnerhet de litauiska deltagarna välkomnade honom mycket uppsluppet när han väl infann sig. Han deltog därefter helt och fullt under resten av konferensen, både vid själva sammanträdena, under sightseeingturerna och middagarna liksom i sällskapslivet i övrigt, fullt upptagen med att dölja att han hade tankarna någon helt annanstans. Han drack måttligt, men det lilla han drack, utnyttjade han på ett överdådigt berusande sätt. Efter den sista kvällens högtidliga middag i hotellets bankettsal, fortsatte festligheterna i hotellbaren i ett angränsande rum. Det var dags för förbrödring, och Björn Hansen lät sig gärna förbrödras. En av litauerna inviterade honom till sitt hotellrum för att tillsammans med en rad andra fortsätta förbrödringen, något som han under normala omständigheter inte skulle ha tackat nej till. Men nu sa han att han skulle komma upp lite senare, han behövde få lite luft först. Det sista sa han med ett snett leende och lite sluddrande röst, vilket fick de andra att förstå att han faktiskt behövde lite frisk luft nu. Så tog han på sig rocken, lämnade nyckeln i receptionen, som skick och bruk är, och gick ut i den sena januarikvällen. När han visste att han var utom synhåll från hotellet, rätade han på ryggen och promenerade genom gatorna med stadiga, lediga steg. Det snöade den här kvällen. Samma snö som sist. Tunga, vita snöflingor över den svagt upplysta europeiska staden Vilnius. Han kom fram till sjukhuset där doktor Lustinvas stod på trappan och tog emot honom.

Han leddes in i sjukhuset och, via ett bakre trapphus, upp till ett rum där det stod en säng. Det var hans rum, hans enkelrum. Doktor Lustinvas lämnade honom ensam medan han gjorde sig i ordning. Han klädde av sig och hängde in kläderna i ett högt skåp i det sparsamt möblerade rummet. Så la han sig i sängen. Efter en stund kom doktor Lustinvas in tillsammans med två sjuksköterskor. Under doktor Lustinvas överinseende blev Björn Hansen försedd med bandage och gips enligt de medicinska regler som gällde för en situation som denna.

Det uppstod oro när Björn Hansen inte visade sig nästa morgon. Inte vid frukosten och inte heller när den norska delegationen samlades i receptionen för att fara till flygplatsen syntes han till. Hans resväska saknades också bland den norska delegationens bagage, som stod samlat i receptionen övervakat av en portier. En förfrågan i receptionen utmynnade i beskedet att den nyckel som Björn Hansen hade lämnat in kvällen innan, inte hade hämtats ut igen. Man tog sig in i hans rum som man fann tomt beträffande honom men inte beträffande hans tillhörigheter. Man ringde ut till flygplatsen och efterlyste honom där om han, av ett eller annat dunkelt skäl, skulle ha gett sig iväg dit utan att bry sig om att få med sig bagaget. Nu började man bli allvarligt bekymrad. Bussen ut till flygplatsen stod och väntade, men ingen Björn Hansen stod att finna. Så kom en mycket uppskakad deltagare i den litauiska delegationen och drog ordföranden för den norska delegationen avsides. Han kunde upplysa om att han från sjukhuset hade fått meddelande om att Björn Hansen var inlagd där efter en trafikolycka, och att han opererats för sina skador. Hans tillstånd var allvarligt, men inte livshotande.

Hur skulle de göra nu? Planet skulle snart gå, det var hög tid att ge sig iväg till flygplatsen, men kunde de bara åka och låta Björn Hansen bli liggande, allvarligt skadad, på ett litauiskt sjukhus? Borde kanske en eller ett par av dem stanna kvar och stötta honom? Den litauiske delegationsordföranden försäkrade att det inte behövdes, för han skulle för det första inte ha någon glädje av det på länge, och för det andra var han i de bästa händer. Och ambassaden i Warszawa var redan underrättad i den händelse något skulle tillstöta. En ambassadsekreterare skulle besöka honom så snart det blev så dags. Detta hade en så pass lugnande inverkan på den norska delegationen att den reste hem i samlad tropp på den fastställda tiden.

Björn Hansen blev kvar på sjukhuset i Vilnius i flera veckor. Han var doktor Lustinvas patient, som ingen annan fick närma sig utan tillstånd från doktor Lustinvas. Det hände att doktor Lustinvas besökte honom tillsammans med andra läkare, och de stod då mitt i rummet och han hörde doktor Lustinvas tala dämpat med de andra. Annars kunde doktor Lustinvas avlägga visit med en hel lång rad av sjuksköterskor i följe, en hel liten procession, och då var besöket hos sändebudet från väst bara ett led i en helt vanlig rond. En gång om dagen kom en sjuksköterska och bytte bandage och smorde in honom grundligt med salvor. Det var två sjuksköterskor som turades om med detta, desamma som hade gipsat och försett honom med bandage första kvällen. De var unga och söta och skötte om honom med all tänkbar omsorg. Ibland pratade de med honom på litauiska och log mot honom när de insåg att han inte förstod ett enda ord. Någon gång emellanåt kom de in båda två, tillsammans med doktor Lustinvas, och han hörde att de talade om honom sinsemellan, och då verkade båda två sorgsna. Doktor Lustinvas kunde komma fram till sängen och stå och titta bekymrat på honom. Eller så kunde han sätta sig ner bredvid honom och ta hans hand för att känna på pulsslagen och lyssna på hjärtat med stetoskopet. Varje dag uppdaterade han kurvorna på ett diagram som hängde på väggen ovanför Björn Hansens säng.

En dag gav doktor Lustinvas honom en spruta som gjorde honom behagligt dåsig. Strax därefter kom doktor Lustinvas tillbaka tillsammans med en herre som talade norska, det hörde Björn Hansen men han var dessvärre så dåsig att han inte riktigt uppfattade vad mannen sa eller vad han ville. Men efteråt berättade doktor Lustinvas att det hade varit en sekreterare vid norska ambassaden i Warszawa, och han pekade på det primitiva nattygsbordet bredvid Björn Hansens säng där det stod blommor och konfekt. Nästa gång han kom skulle Björn Hansen förmodligen må bättre, och då skulle han ta med sig en bunt norska tidningar och annat att läsa.

Doktor Lustinvas behandlade honom mycket respektfullt och med rutinerad, medicinsk sakkunskap. Björn Hansen misstänkte också att han inte fick den vanliga sjukhusmaten, utan försågs med specialkost, för det fanns inget att anmärka på maten. Doktor Lustinvas alternerade mellan att ge honom uppmuntrande tillrop och att visa honom medkänsla. Den dagen då han kom och berättade att det som hade skett var oåterkalleligt, såtillvida att Björn Hansen nu måste inse att han skulle bli tvungen att tillbringa resten av livet i rullstol, höll doktorn hans händer i sina medan han gav honom beskedet. Han hade satt sig ner alldeles intill Björn Hansen, ja, han hade flyttat på stolen, som redan innan stod intill sängen, och ställt den exakt så att han, när han slog sig ner på den, satt öga mot öga med sin patient. Den dagen hade han också med sig en procession av sjuksköterskor. De stod uppradade längs väggen medan han gav Björn Hansen det oåterkalleliga beskedet, och de stod där, djupt allvarliga och stirrade framför sig, djupt bedrövade, också de båda som hade tagit emot honom första kvällen, och som sedan hade turats om att vårda honom. De stod där i bakgrunden som en grekisk klagokör, i det här fallet vitklädda.

Han fick besök. Först av den litauiske delegationsordföranden, som var bosatt i Vilnius, och sedan av sekreteraren vid den norska ambassaden i Warszawa. Under båda dessa besök var doktor Lustinvas närvarande, och när litauern var där, tog han själv ofta till orda och berättade något för sin landsman på deras gemensamma språk, sannolikt om olyckan och dess konsekvenser för hans norske patient. När ambassadsekreteraren var där, sa doktor Lustinvas ingenting, men han fanns där hela tiden i bakgrunden. Detta sista möte passerade för övrigt utan problem, de talade om allt mellan himmel och jord, och det var uppenbart att ambassadsekreteraren också drog sig för att mer direkt komma in på orsaken till att Björn Hansen befann sig här på sjukhuset i Vilnius.

Han var doktor Lustinvas egen patient som läkaren nitiskt vakade över. Rätt som det var kunde han dyka upp vid Björn Hansens säng, ofta ensam. Då satte han sig ner och såg på honom. Frågade hur han hade det, och om han hade något att anmärka på behandlingen. Plötsligt kunde han börja prata om sig själv. Om att han var litauer och katolik. Om den litauiska slätten som hade varit hans hembygd i barndomen. Om att han hatade ryssarna och kommunismen men ändå hade mycket att tacka dem för. Utan dem hade Vilnius varit en stad i Polen och inte Litauens huvudstad. Imorgon skulle kanske Vilnius åter bli en polsk stad. Det berodde på tyskarna. Vi har vandrat fram och tillbaka en hel del, och kommer att få fortsätta vandra. Kanske än en gång till Dnjeprs stränder, vem vet. Men om Tyskland ska ta tillbaka Stettin och Breslau, Königsberg, Gdansk och Memel, då kommer Polen att vilja ha Vilnius tillbaka, och då måste vi ge oss av på vandring österut. Men jag kommer att klara mig, tillade doktor Lusinvas, för Gud är med mig. Han sa detta till sin patient, denne märklige man från det rika väst, som låg här på rygg i en säng, gipsad och inlindad i bandage efter alla konstens regler. En man att gråta över om man slog sig ner vid hans säng och betänkte vad som hade skett och utifrån patientens eget perspektiv. Men det tänkte inte doktor Lustinvas på. Han var oerhört svävande när han kom in på sådana detaljer. Men han satt gärna vid Björn Hansens säng. Björn Hansen tänkte att de båda söta sjuksköterskorna måste ha blivit invigda i detta, att de var införstådda. Men annars var det inga andra som behövde veta något. Bara doktor Lustinvas och de båda mörkhåriga skönheterna i sjuksköterskedräkt.

Doktor Lustinvas satt vid denne märkvärdige mans säng, mannen som måste ha förändrat hans liv. Kanske var det därför han kom så ofta, för att vara i närheten av den man som hade möjliggjort ett helt nytt liv för hans del, en framtid som han inte ens hade vågat drömma om innan Björn Hansen dök upp. Tio tusen dollar hade kommat nedsinglande från himlen och landat rakt i doktor Lustinvas hatt. En rik man som hade fått en vansinnig idé hade dykt upp i hans liv. Denne gipsade och i bandage inlindade man från väst, var Guds gåva till doktor Lustinvas, och som en sådan behandlades också Björn Hansen av sin läkare. En vacker dag blir han ju tvungen att bikta sig, tänkte Björn Hansen, han gör det säkert inte förrän jag har rest, men kommer han att referera till det som en synd som han har gjort sig skyldig till, eller som ett mirakel som helt oförmodat hade korsat hans livsväg och välsignat honom?

Och de två söta små sjuksköterskorna behandlade Björn Hansen på samma sätt. Med djup respekt och stor omsorg. En dag kom doktor Lustinvas in på Björn Hansens rum med en tom rullstol, tätt följd av de båda sjuksköterskorna. De två sjuksköterskorna hjälpte Björn Hansen att ta sig över i den, och sedan doktor Lustinvas hade instruerat honom om dess funktioner och i svävande ordalag gett honom några goda råd om hur en förlamad person faktiskt beter sig, såväl när han lyfts över i en rullstol som när han sitter i den, rullade de två sjuksköterskorna ut Björn Hansen i korridoren och placerade honom på en takförsedd veranda. Där kunde Björn Hansen konstatera att det hade blivit vår i Litauen. Fåglarna sjöng, och löven hade börjat spricka ut på träden. Snart skulle han lämna sjukhuset och Vilnius. Ytterligare en vecka tillbringade han här, i huvudsak sysselsatt med att vänja sig vid att sitta i rullstol, och han körde omkring mycket i korridoren eller satt på den takförsedda verandan med en filt över knäna. Medan han satt där kunde doktor Lustinvas dyka upp och sätta sig bredvid honom och berätta vad det innebar att vara född i Litauen. Han hade med sig ett slitet fotoalbum och visade bilder för honom. På sin pappa, bonden på kollektivjordbruket. På mamman, en tjock, litauisk kvinna från landet. På sina tre bröder och sin syster. Systern fick han se i en medaljong, för hon var död, hon hade dött när hon var sexton år, och bilden av henne fanns därför inne i en medaljong som doktor Lustinvas bar i en kedja om halsen. Han fick se foton av doktor Lustinvas som barn, som ung, som student och som nyutexaminerad läkare. Bilder på fru Lustinvas och de två barnen. Fotograferade inne i en trång, övermöblerad lägenhet. Fru Lustinvas var också läkare. Här på sjukhuset. Synd att ni inte har träffat henne, sa doktor Lustinvas. De två barnen var sex och åtta år. Alla bilder var på ett karaktäristiskt sätt uppstyltade, arrangerade. Man var hos fotografen även om fotografen var far (till barnen), make (till fru Lustinvas) eller son (till fadern och modern). Till och med interiörerna verkade överlastade med alla föremål uppstaplade på det rangliga matbordet, runt vilket familjen Lustinvas satt samlad, med undantag för doktor Lustinvas som tagit bilden. Doktor Lustinvas drömde om Pax Romana. En fred för litauerna innananför det tysk-romerska rikets murar. Som kunde stävja tysk utbredning längs den baltiska kusten och mot Oder-Neisse-linjen, och där polacker, litauer och vitryssar kunde leva i evig fred. Med ryssarna som barbarer på andra sidan den nya romerska muren. Doktor Lustinvas barn satt vid bordet och stirrade på honom. Fru Lustinvas stirrade på honom. Doktor Lustinvas som ung student stirrade på honom. Han hade lagt sin hand runt axeln på en studentkamrat och båda stirrade outgrundligt på honom. Gammelmor Lustinvas stirrade på sin son som hade kommit tillbaka till landsbygden som nyexaminerad läkare med en kamera att avbilda sin mamma med, vilket gjorde att hon nu stirrade på honom, mannen från väst. Om Björn Hansens familjeförhållanden ställde doktor Lustinvas inga frågor. Han kom från den andra sidan och hade ingen historia. Han var utifrån kommande, rik och okänd, och hade bett doktor Lustinvas om en tjänst och därigenom förändrat läkarens liv, medan han själv av någon oförklarlig anledning satt i rullstol som krympling. Doktor Lustinvas hade inga frågor att ställa honom. Inte heller ställde doktor Lustinvas några frågor om den rika värld som mannen kom ifrån.

Så blev Björn Hansen utskriven. Han rullades in på doktor Lustinvas mottagning där han fick en massa underskrivna och stämplade handlingar som redogjorde för hans vistelse på sjukhuset i Vilnius. Därefter kördes han till flygplatsen. Han rullades in i avgångshallen av de två mörkhåriga sjuksköterskorna. De gick sida vid sida bakom rullstolen och höll båda i handtagen medan de sköt honom framför sig mot incheckningsdisken. Där gick den ena fram och checkade in honom, medan den andra stod kvar bakom rullstolen och väntade. Därefter rullade de honom vidare bort mot passkontrollen och den internationella avgångshallen, hela tiden sida vid sida bakom honom, som två systrar. Vid passkontrollen stod en flygvärdinna från SAS och väntade på honom. De båda litauiska sjuksköterskorna överlät rullstolen till den kvinna som nu skulle ansvara för den vidare transporten. Men innan de lämnade över honom till flygvärdinnan böjde de sig ner båda två, först den ena och så den andra, och omfamnade honom medan de brast i gråt.

Det kom så oväntat, såväl för den svala flygvärdinnan från SAS som tog ett litet steg bakåt, som för Björn Hansen som nu sjönk ihop och började gruva sig, både för att transporteras genom passkontrollen och för det som komma skulle framöver. Flygvärdinnan tog tag i rullstolens handtag och rullade honom genom passkontrollen och genom en dörr som sedan stängdes, och eftersom han satt med blicken vänd framåt och inte kunde vända sig, såg han inget mer av de två sjuksköterskorna som stod sida vid sida och såg honom försvinna genom den automatiserade dörren in i sin egen värld, som de inte ens fick en glimt av innan den stängdes.

På planet placerades han längst bak, bredvid en enkel stol som var reserverad för besättningen där nyss nämnda flygvärdinna satte sig bredvid honom, och med ena handen höll hon ett fast grepp om rullstolens handtag under uppstigningen. Han skakade på huvudet när de kom med vagnen och serverade mat och dryck, det var för övrigt ”hans” flygvärdinna som stod för serveringen i den delen av planet. Han satt och såg rakt framför sig, hopsjunken, i djupa tankar. Han var på väg hem. Han var rädd på ett sätt som han aldrig varit tidigare, också för att denna rädsla skulle leda till att han började skaka i hela kroppen. Han var rädd att han inte skulle klara att genomföra sitt projekt. Han satt uppe i luften någonstans ovanför Europa. Inuti en trång, långsträckt flygplanskropp, ända längst bak. Han satt ihopsjunken i en rullstol med blicken dystert riktad rakt framför sig. När planet gick ner för landning slog sig flygvärdinnan ner på den lediga stolen bredvid honom och höll samma fasta grepp om rullstolens handtag. På Kastrup överlämnades han till en annan flygvärdinna inför den sista delen av resan, den mellan Köpenhamn och Oslo. På Fornebu tog ambulanspersonal från Kongsbergs sjukhus över. De stod och väntade när flygvärdinnan rullade ut honom genom dörrarna till den öppna foajén där de högljudda, norska rösterna slår emot en när man kommer ut från den internationella ankomsthallen direkt efter tullen. Två vitklädda män som genast tog hand om honom.

Det hade blivit vår i Norge, dock en kylig sådan, märkte han under den korta åkturen från entrén till den plats där ambulansen var parkerad. Det var i mitten av april och tisdag i stilla veckan, två dagar före skärtorsdagen. Påsken var sen det här året. Han hade varit borta i åtta veckor. Ambulansen körde till Kongsberg via Drammen och Hokksund. Vad han alltid hade tyckt om det norska landskapet, också det mellan Drammen och Hokksund, och det mellan Hokksund och Kongsberg med sina slätter och branta bergsryggar! De båda vitklädda männen satt i framsätet och berättade för varandra vad de skulle göra när de blev påsklediga, medan Björn Hansen, lika hopsjunken som förut, satt bakom dem i sin rullstol. När de var framme vid Kongsbergs sjukhus bars han ut i rullstolen och kördes raka vägen in till doktor Schiötz där han var väntad.

Doktor Schiötz tog emot på rutinerat läkarmanér. På mottagningen fanns också en sjuksköterska som assisterade honom. Bland annat var hon behjälplig med att flytta över Björn Hansen från rullstolen till undersökningsbritsen. ”Mina förtvinade ben”, tänkte Björn Hansen, ”kom ihåg det.” Men det var doktor Schiötz som skötte undersökningen, sjuksköterskan hade aldrig någon direktkontakt med Björn Hansens kropp. Efter undersökningen kördes Björn Hansen upp till röntgen, och doktor Schiötz följde med. Denne tog själv röntgenbilderna och vände personligen, utan assistens, Björn Hansen till magläge, och efteråt stannade han kvar och väntade på bilderna medan Björn Hansen rullades tillbaka till doktor Schiötz mottagningsrum. Då var han ensam med sjuksköterskan, men de pratade inte med varandra. Han låg på britsen med slutna ögon och ett lakan över sig ända tills doktor Schiötz kom tillbaka med röntgenbilderna i handen. Han såg bekymrad ut. Han vinkade till sig sjuksköterskan, och tillsammans hjälpte de Björn Hansen från undersökningsbritsen tillbaka till rullstolen. ”Mina förtvinade ben”, tänkte Björn Hansen.

Doktor Schiötz skickade iväg sjuksköterskan under förevändningen att hon skulle hämta några papper, och för att de skulle bli ensamma, vilket sjuksköterskan förstod.

Med bekymrad min, och med vänlig och lågmäld röst, till bredden fylld av medlidande, berättade doktor Schiötz att den undersökning han just hade genomfört, till alla delar bekräftade den diagnos som hade ställts i Vilnius, och som Kongsbergs sjukhus hade fått en kopia av. Därför måste Björn Hansen försöka ta detta som en man, det var enda möjligheten. Doktor Schiötz visste hur hemskt det var att behöva inrikta sig på att det inte längre fanns något hopp, men någon annan utväg fanns inte. Doktor Schiötz kunde mycket väl föreställa sig att Björn Hansen nu skulle kunna sjunka in i ett tillstånd av självömkan, kanske i flera månader. Det var på alla vis mänskligt, men han hoppades ändå att Björn Hansen efterhand skulle inse att livet både måste och kunde gå vidare med honom som deltagare i ett samhälle som trots allt hade satsat enorma resurser på att handikappade skulle få ett fullvärdigt liv.

Björn Hansen försökte förtvivlat få ögonkontakt med läkaren. Han sökte efter blicken där inne. Själv satt han med ögonen vitt uppspärrade och såg genomborrande på doktor Schiötz, vars evigt oåtkomliga blick inte lät sig fångas av Björn Hansens utan hela tiden förblev oåtkomlig och bara flyttades allteftersom Björn Hansen sökte den. Han hörde läkaren, som var narkoman, tala om att samhället skulle göra allt som stod i dess makt för att ge Björn Hansen ett bra liv. Han förstod att det var tungt för Björn Hansen just nu, sa han, men i den här svåra stunden, tro inget annat, skulle alla komma att göra allt som stod i deras makt för att hjälpa och stödja honom, och just som han sa detta vände han blicken mot mannen i rullstolen och såg på honom med en frånvarande men vänlig blick som inte röjde det allra minsta av det som de hade tillsammans, och som doktor Schiötz lätt hade kunnat befria honom ifrån. Björn Hansen stirrade in i den vänliga läkarblicken, som fortsatte att besvara hans stirrande med samma orubbliga vänlighet. Det knackade lätt på dörren, sjuksköterskan kom in och la en bunt papper på läkarens skrivbord. Dessa skulle nu fyllas i, vilket också blev gjort.

Han transporterades hem till sin lägenhet. Och placerades där. Han blev ensam. Björn Hansen satt i rullstol hemma i sin egen lägenhet. Efter en stund ringde det på dörren, och Björn Hansen rullade bort för att öppna. Det var inte helt lätt. Först måste han vrida om låset och öppna lite på glänt innan han själv var tvungen att vända rullstolen och köra en bit inåt i lägenheten så att den som stod utanför kunde öppna dörren tillräckligt för att kunna komma in. Det var vårdbiträdet, en trevlig dam i sextioårsåldern som kommit för att hjälpa honom.

Hon frågade vad han ville ha till middag, och när han inte kom på något särskilt, log hon förstulet och sa att då skulle hon köpa något som hon tyckte var gott. Hon kom tillbaka med en kasse full med matvaror, som han betalade. Hon serverade honom lax med gurksallad. Medan han åt gick hon omkring i lägenheten och gjorde fint. Hon hade köpt blommor och påskpynt. Gula påskkycklingar som hon ställde på bord och hyllor. Tio gula tulpaner som hon placerade i två vaser, en på soffbordet och en på fönsterkarmen. Bredvid hans tallrik la hon en flammande gul servett. Nu kunde påsken ringas in, sa hon. När han hade ätit tog hon tallrik, glas och bestick och diskade dem. Sedan gick hon.

Han satt i rullstol i en nystädad (Mari Ann), proper och pyntad lägenhet. Sonen var inte där, men han hade lämnat ett brev. I detta skrev han att han hade hittat ett annat hyresrum, eftersom det var mest praktiskt. Det hade ju heller aldrig varit meningen att han skulle bo hos pappan längre än nödvändigt, tills han hade skaffat sig ett annat boende med andra ord. Nu hade han fått tag på ett, i ett bostadsområde lite utanför stadskärnan, i källarvåningen i en villa där han hade en hyreslägenhet med egen ingång. Han skulle förresten komma på besök någon dag under påsken, eftersom han inte skulle resa någonstans utan tänkte stanna hemma och plugga. Bästa hälsningar från Peter.